(STATUS OF AO LITERATURE AND ITS CHALLENGES IN CONTEMPORARY SOCIETY)

By Prof. Lanunungsang

AOR KAKETKENO LIPOK:

  • Godhula Brown & Dr. E.W. Clark Naga tenemi atua arogo tenzükba, 1872.
  • 1876 Ao Literature Committee ka tenzük.
  • School aser printing press tenzük.
  • Clarki 1911 Ao Naga Dictionary adok.
  • 1933 nungi tenzüka The Naga Messenger adok (Tang Ao Milen adokba ya).
  • Laishiba aser ken kaket adok.
  • School nung Ao oshi agi sayua tenzük.

AOR KAKETKENO JENJANG:

  • Naga kintem dangi mezüng Ao limai osangtajung bener aru.
  • Mezüng Ao lima kaketkeno tenzük
  • Mezüng Mayangnokcha 1927 küm B.A. pass asü
  • Aor tesayur teimba aküm
  • Tazünger teimba aküm.
  • Tashi temetet nung züin.
  • Literacy rate 98% shi tongogo (2010)
  • Kaket zülur teimba adok.
  • Ao oshi jembir ishiba akümer.
  • English/Nagamese jembir teimba akümer.
  • College aser University nung Aor Student teimba.
  • College aser University balala nung Aor tesayur aser research scholar teimba.

AORI ZÜLUBA KAKETTEM (Up to July-2008):

  • 246 (Ao O nung 157, English nung 89).
  • Kakettemji tamangba yimsü tsütsü teimba.
  • Tezülurjia Theology azünger teimba.
  • Secular Scholar-tem aikati sapua mezülur.
  • Aori züluba kakettemji kanga tajungbo masü.

TONGTIBANG AOR KAKET ZÜLURTEM KAR:

  • Akhidang zülurtem; Aokilep, Imtilepden, Imtisüpong, W. Chubanungba, aser ano aika
  • Tawa tanü zülurtem; N. Talitemjen Jamir, A. Temjen, Renthy Keitzar, Wati Longchar, C. Walu Walling, Mar Atsongchanger, Late Kilensowa, T. Senka Ao, Imtijungla Longchar, A. Lanunungsang aser ano aika…

AORI ADOKBA OSANG KAKET:

Ao Milen, Tir Yimyim, Morung Express, Nagaland Post, Nagaland Page. Lenjeter magazine aser online, periodical publication kar lir.

AOR LANURI AO O JEMBIBA JENJANG:

  • Yimdak yimtsüng nung 90%-i Ao oshi jembir.
  • Town nung 25% shii Ao o jembir.
  • Lanur tsüngda 100%-i Nagamese dang jembir.
  • Town nung alir kibongtem rongnung 50% agi Nagamese agi jembir.
  • Aor tsüngda 25% shi agi Nagamese/English nung jembir.

AO OSHI AZÜNGER JENJANG:

  • Aori Ao o jangraa mazünger.
  • Kaket mezülur.
  • Ao oshi raa mejembiteter.
  • Ao o subject class XII & B.A (MIL) tashi nung sayur, saka tazünger apara.
  • Ao oshi sayur apara.
  • NBSE kübok Ao subject nung Question yanglur aser answer script reprangtsüpur    apara/mali.
  • College aser University nung subject maka aser tazüngtsü kaket mali.
  • Ao lima nung Ao o subject school ajak nung ozüng süa agitsüla ta shijen shiaka aikati mangar.
  • Aor kaketkeno aser oshioben samaa odaki.

AO OSHI ANGAZÜKNERTEM:

  • Institute International Languages and Research, Kohima nung Ao oshi sayutsü tenzükogo, saka tesayur mali.
  • Aor ICSCE/CBSE course agirtem, Bangalore aser Delhi alirtem Ao oshi angazüknür saka asenok renema maka.

ASLB NÜKJIDONG:

  • Oshioben aser kaketkeno ajanga telungjem adokdaktsütsü.
  • Ao zülumen lirumedema amshitsü.
  • Textbook zülutsü aser Ao subject College aser University menden tashi nung azüngtsü atema.
  • Ao subject nung syllabus yanglutsü.
  • Arangtet Tatidang sentong renemtsü.
  • Seminar, workshop, training balala agütsütsü.
  • NBSC/SCERT den angatettepa inyaktsü.

SHILEM/INYAKBA:

  • Kaketkeno tejakleni aotsü ajungshir.
  • School textbook revise asür.
  • School text book yanglur.
  • Kaket tasen zülur.
  • Arangtet Tatidang sentong yanglur.
  • ASLB nung teyariteper peria mali.
  • ASLB ano junga tesep meyanglu.

TEINYAKTSÜ LUSHITEM:

  • B.A/M.A tashi Ao o subject mesayur (FAC nung B.A MIL agidar).
  • Textbook renema maka.
  • Kaket zülur mali/mejangrar.
  • Sangro tajung maka.
  • Orülem kaket tajung maka.
  • Ao Osep tajung mali.
  • Aori Secular kaket mezülur.
  • Kaket zülur jenti adoktsüla/ajungshitsüla

Oshioben tsütsü Shin O:

  1. Kaket kenozülu makaba kin kaji alar kin.
  2. Kaket kenozülu nung renlokba jagi alima tejakleni aoba sayur.
  3. Aika jembir ajak amatokba dang nungi ishika zülua yutsübaji tajungba.
  4. Ashimetetji zülua meyura amajok.
  5. Tetsü oshi sayuang, angazükang, jembiang aser züluang.
  6. Oshi samara kin kaji samatsü, oshi renlokra tejakleni aor.
  7. Oshi samabaji meyipba meshilanger.
  8. Oshi kaji angazüktsüla, melenshitsüla aser renloktsüla.
  9. Junga mezülutetaka kanga junga jembitetba dangbo taoba.
  10. Tanuri pei tetsü oshi mejembitetbaji tanur tai masü.
  11. Maksü anasatibaji pei tetsü oshi mejembitetbaji lir.
  12. Tangar kin oshi aika angazüka jembitetbaji tetushi saka tetsü oshi nung junga jembitetbaji konang.
  13. Pei oshi nung junga zülutetba aser jembitetbaji senso ka meraket lir.
  14. Pei oshi memetet tashi nisung kaji nüchi makümtsü
  15. Tetsü-tebou tepela tzüpokdakji semchiri pei oshi jembitetbaji lir.

Prof. Lanunungsangi iba o ya Nokinketer teloki “Young Writers workshop” ka Hotel Metsüben nung 25th Sept, 2010 nü ayongzükba mapang jembiba lir