(The valley of shadow/death)
By Tiala Imchen|
Ayala O Arong na meimtepba
Mapang talangka ogo yimti ka nung asangur ka aser aiür ka kanga meimtepa liasü. Asanguba tenüng Arong aser pa kanga sensaker kibong nungi saka pa aso ajen tobur tajung, awashi temetet aser mapa ajak nung tetangshi asangur ka liasü. Ano tobur tajung aiür ka tenüng agi Ayala. La aso temetong tetsüng tepen ajak tesütep aser sentsü tenenya, ku tajung sür talang aser la menürem agi kanga tazü liasü. La tsürabur kanga takar aikadi parnok ama denji o jembitsüa nema metangteti liasü. Saka iba mapang tobur tajung Ayalai Arong dak kanga saloka meimadok. Arong kanga sensaker chir asüba agi tamasabo pai laji temulung nung nükshia liaka nema metangteti liasü. Saka kopi melii Arongia la temai adoka meimtsü tenzük.
Iba mapang kaket riju maka alu dang yima liasü. Tetsür tebur zünga, zünga yangtep agi dang aluji jangratemsüka inyakba mapang. Arong kanga sensaker kibong nungi asü nung, pur züngar alui yangtepi aodangji par tsüraburi, takar kidang nungi tsükdem agia bener aruba jang tap-sa soroa bener alui oli asü. Kodang anjungmeshia chiyungtsü mapang atong jendangi parnok ajak atenshia pei chidem saladir, pabo tezülen mener “ozü sensakerbo ya dang chiyunger-ako, oda tejashima pur züngartem” tasa shili asü, kechiba süra jang tap nungji teshinem mejungisa adok. Saka Ayalai temeim sayua pa anasai orr mena la indang chidem aser aonji pa den lemsatepa chiyunga liasü. Anogo piyong alu nung yangtepa munger, aonung alu nungi tasena adokdang, Ayala khuji Arongi lenmang tom nungsa melenzüka bentsüli ta süa aru. Ano lenmang nung parnok anisüngzükdang Arongi taki lepteter Tzüla nung tzü tar bener arua züngatsür nemsa jemdaktsü. Aser arem nung apungba tobur tajung Kongrüja naro nungi narojong tajung langteter bener arua agütsü, item ajak ajanga pai la meimba kuli sayu. Ano benjongbentsü balala Moatsü ama mapang parnok zünga, zünga aser lokti balala senden dang, aser ano aonung Züki aser Arju nung menteper Moatsü ken tentepa yi jema kazüdang, aiürtemi tesenteper ajak nem yi (wine) anganüa agütsü. Iba mapang lai la nüknarar marok nungji yi tanüngba ajak inoka jemdaktsü item ajak jagi lai pa meimba temaitsü sayu.
Ano yimtsüng nung alu mapa ajak temer yimer ajak pelatepa tzüyoki aodang (yimer ango po-i aoba) asangubai teti pa ataba noklemji züngatsür nemsa bener adoka agütsü. Yamaji tena meimtepbaji kodang par züngapur aser yimer ajaki meteta nükshia jembimeso lar tsürabur kanga ain adoka jashia iba ama sensaker chir den tekazü ta nokdang. Saka mangur dangbo ashitsü makokba tena meimji tenükshitsüka liasü.
Ayala alima nungi pilar
Ayalai la nüknarar Arong meimbaji la mulungi mesemi aküm nung la kanga shiranga kümadok. Saka lar tsüraburi maneni nokdangba agi la temulung kanga zürepa shirangji tamajungba aküm. Kaonung temenungratsüka itaya aonung anüng nung mepet kecha mali alima ajak sangwa sangwa ya-a aliba mapang Ayala tasütsü mapang tonga aru. Lar kinünger aser kiyongertem la meketa mener temulung zürepa nüka aliba mapang lai ken ka yamai aten aser la amozüka kodanga meshilangba limai ao.
“Ora lipokba yimko
einrü anüt war
libajoko ni rajen tekübokba nü ra-ang ao!
Ken tetezü:-
(Oagi talang nung alemli nungi aliba yim koba lenmang ana orr lir, iba lenmang tekübokbai ni aor, taji na ni aolen lenmang teküpokbai dang arung no, ta nüknarar dang ashiba ken liasü.
Ayala asüba osang angashia yimer ajak mulung shimaka aküm. Aser la nüknarar Arongbai ya asangsang aser pungmang ta tataseta alidang molokkümpong ozui par kilem kolak nung temer Ayalai atenba kenji tenloktsü. Tamasabo Pai tetzüji mangateti liasü. Saka ozü jagi maneni aonung shia atenba ajanga pai tetzüji kanga junga angateta aküm. Aser aji Ayala ola ta meteta pai la tali menungra aküm.
Iba amaji tsüraburi memulungaka tena kanga meimtepa aliba mapang ka nung Ayala taküm naro tepenjem ka anojungi petsük amai ajungbena arishi atem. Joko temeimtsü Arong kisüng kanga rongjenseta mapang talangka Ayala arudisü ta ata-a lir, maru nung tesüsa pai la bushia aotsü lenmang asüngdangtsü atema arasentsür dangi aotsü mulungtet (Iba mapang arasenerji yim tezü tangari mangudak tesem nung dang liasü ta ashir). Aser pa arasentsür bushiyonga ao, aser ajurua la (züngatsür) dang asü lima nungi tanaben taküm meyipa alimai anir arutsü yariang ta mepishi. Arasentsürlai pa dang la anir arutsü atema na ita asem tashi kü den lia kü tesayuba angazüktsüla ta ashi aser pai aji mulunga liasü.
Tasü aküm lendeni aitsü asoshi ita asem renemer
Tasü aküm lenteni irr pa züngatsür taküm tanaben meyipa anir arutsü atema arasentsürlai ita asem tashi tesayuba balala itemi agütsü:-
~ Pai chiyungtsü koda achitsü.
~ Lenmang tasak tetsübutsü arem shiruru lendong nungi kümzüktsü atema mozü kar yanglutsü.
~ Lenmang nung tashi aittsü atema (Wine) mejemtzü lanu aser ayadang achitsü amtsük renemtsü.
~ Tasü aküm lenten atongba koda metettsü? Aser iba lenten tonger pai züngatsür puatsü atema ain aketba ajok (Magic Stick) ka agütsü. Itemji agizüka bener pa tasü aküm lenteni züngatsür bushitsü apusoa ao. Ibai anogo metsü nü (20 days) lenmang liasü. Kodanga nisungi mejajadangba arem min tammang nung jajadang tetsübutsü lendong ajuruaka pai tantsüla nungi angazükba ama kokyonga ao.
Tasü aküm lenten atongdang pai alima yimya (environment), mopung tanep aser tesüngjem kheni balaka meteta aru. Iba limaji kanga dang azüngmeyakdak saka temenungratsüka liasü. Joko kodang pai züngatsür aliba tesemji atong tepuatsü aketba ajokji tantsülai sayuba ama amshi aser ashiba ama tobur tajung shinü (butterfly) ka adok. Ano maneni inyak nung pa züngatsür adok. Aser pai kodang la angu taoksa nung oa la dak kongshi nung la to tanaben shinü kümadok.
Joko pai maneni inyakyonga la to madok jashiseta kasa lenmangi meyipa arasentsürla dangisa tanaben meyipa ao. Aser pai koma inyak ajak tatongi ashi. Aser tantsülai, pa dang “nai tai inyakba ajanga la meyipa anir marutet” ta ashi. Tamasa shinü nungi nisung kümer külen lai tama ne dak kongshidakjang ta ashi, saka nai tama orr la dak kongshiba ajanga ano shinüsa kümadok, anungji, na tamakok angu.
takok tulu ngur meyipa aruba
Saka pai la kanga meim nung ano tanabena tetsübutsü lima ajak to ajanga aotsübajia pai metsübui bilem. Aser kasa terenemshiba agir apusoa akhi ama timtem jenti kokteta tasü aküm lenten ajanga ai. Aser pai tangbo kanga dang kümdanga tantsülai sayuba ama ajokji amshi nung shinü to adok, aser maneni inyak nung tanabena la to shitak nisung kümer (human form) adok.
Aser ashiba ama tama lai pa dak kongshidaktsü aser pai la dak azüit nung shitakba Ayala to liasü. Aser mapang tatsüka tena tepela nung nüktzü yima azütep aser pungmang ka ama tena tepela aser takok tulu nung Arongi Ayala tanaben anir meyipa par yimtaki shilang, aser tena arishi tepiyong pelaseta liasü.
Tangazüktsü :-
Iba kaket/otsü yagi temeim agi ajak akoker aser temulungtetba (determination) takhang ayuba agi nükjidong meraksai alizüng tongdaktsür. Taküm nung tamakok aser timtem ajuruaka taremzük aser bendanga agütsüba den temeim lira ajak takoktsü.
Tongtibang ojang kar
1.Kongrüja naro – Arem nung apungba naro tapu ka dang ajar.
(Colour-ji Violet, Yellow, Purple etc.)
2. Tzüok – Yimer ajak ango pui aoba.
3. Taki – Au agi leptetba marok dang ajar.
4. Tsüktem – Tsük tetemlok nung apuba.
5. Zünga – Age Group.
6. Züki – Tetsür ayipdak (learning institution for girl)
7. Arju – Tebur ayipdak (learning institution for boy)
8. Enrü – Lenmang
9. Züngatsür – Pa meimla/tedong
10. Nüknarar – Temeimer
11. Ora – Talangka or
12. Ni rajen – Ni aolen
13. Molokkümpong ozü: Iba ozü dang ya alemli tsüraburtemi tsüngküm ozü ta ja aru koba ozüi metsü tsüngküm osang sangoktsür (March – May ita nungsa asar). Iba ozü ya sentsü nakrema meremer (dark red) kanga tobur tajung tekolak nung tezüng (features) ka an tepong tepen nung adokba amai kanga junga adoka lir.
The Nokinketer 