“TESHIDANGTSÜ KAR”

By Dr. Imlirenla Walling |

Tanü alimaji reprangdangra tematiba menden nungi teküboktiba wadang ajak nung  Administrator, Police Officer, Engineer, Doctor, Lawyer, Professor, Scientist, Pilot, Sailor, Teacher, Nurse, etc tetsürtem noktaka lir. Tetsüri pei wadang nung  meranga, nendaka aser ochishia inyaker. Anungji, tetsürtemi lenla balala nung mapa inyakbaji junger ta agizüktettsüla aser tenüngsang agüja ajungshia inyakdaktsütsüla.

Iba ya tetsür kati shinga daka memetaloki pei sasa noktaktettsü, pei sasa temulung lemtettsü, pei jenjang meteta akhümtsübutsü aser mapa meranga inyaktsü tangatetba nükjidong nung inyaker. Aji oda süaka, tanü tebur lima ka nung tetsür mapai aor ka asoshi  timtem aser khuret aika dang lir.

Tanü Putu nung tetsür kati kibong aser mapa anaprongla kasa reprangtsüsa akümer idangji tetsür kaji anasü agi khuret talila akümer. Asen tsürabur mapang tetsürji tanur soa anepalua kidang alitsü ta par sobaliba tajung liasü, saka tanü putu nung tetsüra  tebur den kasa kaket shisatsü bushir pei sempet yari akokba tashi kibong den külemi mapa balala nung sodaka lir. Idangji tanü tetsür kaji kanga dang teyakyak aser tebur dang nungi talila ka inyaktsüsa akümer (superwomen). Kechiba süra tanü putu nung tetsür kaji kibongi rongsen bener arutsü nungbo tebur den kasa jenjang nung züngshir saka teburbo kidang kibong, mapa aser tanur anepalutsü yariteptsü nungbo tetsür den kasa jenjang nung  mezüngshir. Idangji tanü tetsür mapai aor kaji timtem aika dang ajurur aser khuret taliba akümer.

Tanü tashitemetet aser tangatetba lima ka nung tetsür mapai aor kati ajuruba timtem aser tebilemtsütem kar:

1. Kibong aser mapa anaprongla külemi reprangtsüsa akümer.

Eg: (Tebur ka aser tetsür ka külemi mapai aor tetsürla asoshibo mapai maodang kidang mapa ajak inyaktsüsa akümer, sorochioktsü, shitokshiratsü, tanur anepalutsü, ki tiptema ayutsü, süoshi   shitoktsü, etc… kasaji ano mapa nungi meyipa arura inyaker saka tebursangbo tetsüri renemer aliba ka ayonga ayonga chiajemer mapai aor aser kasaji mapa nungi meyipa arura chiyunger anisüngzüka mejanger.

2. Tetsür aika mapa inyaknüseta, kibong reprangtsü mechi mapa toktsütsüsa akümer Eg: (Kibong tasen akümer, tetsür tanur asoba mapang, tsürabur adianu reprangtsü mechi, etc)

3. Sempet tajung aika liaka tebur ama aiben lokti balala nung shilem agitsü mapang magütsüteter aser la tebilemba mesüra  taginüba  shidangtsü  sabang mangur.

4. Kasa mapang agia kasa mapa inyakba nung tetsür taa ishiba agütsür.

Eg: Lung, Süng, Ali, aser Alu mapa inyakdang.

5. Tetsür ka ta asüba ajanga aiben mapa angutsü lenmang temesü akümer mesüra satema manguba.

Eg: Tebur ka, tetsür ka kasa zünger mapa bushi nung tebur shima agiba.

6. Mapai aor tetsür taküm kümzüka mali.

Eg: Shift duty aser night duty alirtem atema.

Teshisadangtsü Kar:

1. Tanü putu den mapetba sobaliba kobasa lir, iba ya kija kibong aser loktii angateta joko melenshitsüla.

Eg: (i) Kilong mapatem aser tanur anepaluba maparen ajak ya tetsür kisüng mapa ta bilembaji intoktsüla.

(ii) Teburi kilong mapa aser tanur anepaluba nung yaritepa shilem agidang aiben, lokti, purmedemer aser külem alir kinungertemi tamajunglen angateta menütsüba yimya melenshitsüla. Iba jagi teburi aiben yariteptsü atsüayonger. Teburi sorochiok asü nung mesüra süoshi shitok nung labi ta jaa menütsüba mesüra Bazari oa aonsotsü shishi nung kanga tekuru mesüra kechira ta menütsüba. Ano tetsür kübok dang alir (henpecked) ta menütsüba yimya intoktsüla.

2. Kibong nung külemi yaritepa alitsübaji tetsü aser tebu ka nungi tenzüka pei jala aser jabosotem dang sayutsüla aser tangatetba agütsütsüla. Teburi tetsür den kilong mapa aser tanur anitetba nung meyaritepba asoshi sasaa aser aria mebilemba ya talisa parnok tai masü, saka lokti aser sobaliba tentet aser inyakyim ajanga ibai tetsür mapa ta dang angatetba ajanga lir.

3. Teburi kidang ki mapa nung aser tanur anepalua anitetba nung tetsür den kasa shilem agitsü tangatetba agütsütsüla aser sayutsüla. Ibaji Awareness Campaign, Workshop aser Seminar balala agüja angatetdaktsütsüla.

4. Education ajanga lokti nung temelenshi bener arutettsü ta tangatetba nung School, College aser University Syllabus aser Curriculum nung (Gender Equality) indang Chapter kar inoktsüla aser sayutsüla.

5. Pei taküm kümzüka alitsü asoshi tetsür ajak Self- Defence Training agitsü ajungshitsüla.

6. Tetsür tebur mebendangi shiba temsüa ali item nemji mapa agütsütsüla.

7. Kasa mapa asoshi kasa taa agütsütsüla.

8. Lokti nung shilem agitsü asoshi  kinünger aser loktii  ajungshitsüla, kechiba süra tetsür kaji kodang lokti nung satema shilem agidir idangji dang kibong aser alima kaji tejakleni renloka aotsü.

9. Mapai aor tetsür asoshi Sorkari  Support Services junga agütsütsüla. Tatishitsü agi; Child Care Facility, Basic Health Facility, Transportation Services, Toilet Facility Adequate and Safe Housing and Accommodation kodang yamala service junga agütsüdir tetsüri la wadang tajungba inyaktettsü.

10. Tetsür kati anepdang sakli nungi aonung memejang tashi kecha taa melii pei kibong  asoshi  inyakba mapatem ya kanga junga ratetshitsüla aser jenjang keta angatettsüla.  

Tanü putu nung mapai aor kati ajangshiba timtem aser tebilemtsütemji kodang shisadangdir teimbaka tetsür aser tebur bendanga amshiba aser kasa jenjang nung mezüngshiba (Gender Discrimination) ajanga adokba ta angateter. Asen tetsü tebuo tsürabur mapang tebur tongpangi aotsü aser tetsür kidang tanur aser kibong repranga alitsü ta par tendak yamaji sobalibaa aru. Tanü tetsür aser tebur ta tebendang makai ajak kibong aser tanur toktsür mapai aotsüsa akümer. Idangji teburia kilong mapa aser tanur anepalua anitetba nung kasa shilem lir, ta  angateta yariteptsüla.