TILAR KONG JENOKTSÜ? (Where’s the shelter for the poor?)

~ Dr. Senti Longkumer

Alemli alima yanglur külen Tsüngremi idakji alitsü asoshi nisung taküm shiruru aser süngdonglidong tapu tabensa yanglu. Tulu o tila na aser tesashi o ajemalu na külemi meyoktepa ali nungbo majungtsü ta ajiteta Pai tsüngken, akong aser aluh parnok asem tanga shiruru tesashi malidak süngjem süngjema ayongbang nung toktsü.

Asen meimchir yimya aser chilo mesüka tsüngkeni lung dang tebu jar telunglen shingaia mangudak ali. Tebilemtsü kecha makai idakji anisüngzüka alidang nisungi lungji tanemi meküptoker tsüngkenji apu.  Tsüngkeni lung dang ashi, “ne dang tebu jar alir nung kechiba nai ni mekümzüker” lungi langzü, “obala süng joko akhidang aliba jenjang nungi talangka pila luogo, kechiyong kati khen kati khen ta nisung noklang dak tali agi meküpshitsüogo. Obala kü sasa ni mekümzükteter nung kodaser ni na kümzüktetsü”. Iba lima nung asen tilar jenokdak makai kümogo. “Obalabo temeküpshi shia temeyong ana asem alembo tsüktoker, anungji, ne dang nungi obala tia tamajungba kümogo”.

Tsüngkenlai la sasa ashi, lungpak kü tebuti-i ni mekümzükteter süra ni Nenja dang tebu jadi sür oa nenja bang nung jenoka ali. Tia talak ya ka sülen ka ta aruba medem ano idakjia kobi meli-i Pongzülai pei techanutem anir lishitsüng ajunga mekongshia tsüngkensa bushia achi. Temeimtsü tetsü o tebu na prongla küm ka tsüngta süatokba medem taoksa, shisabulu, tetsübu tatenden agi sünger tsüngken tetsülai pei chanu ajunga anir ayonglangleni tejenokdak ngudisü ta teimla tulu nung sena alu. Tsübuseta sena alunung, ano tzütalang tsüngkentem kasa shisabulu khuret bener sena atua ajuru. Ya koda asü ta süngmanga bilemer ayongbang tsüngkeni asüngdang, Ilang Rabilartem, nenok kechiba yamai ilonga aritepa aturaka? Langka lendong timtem alia asü? Ayonglang tsüngkeni langzü, “Ina! tembar, tzütalanglenbo lungpok ajunga Ruja agi nangbanger Shorem (fish eater) agi tsüngken ajunga pua chia atudaki. Onok teimla tulu nung ayongbanglenbo tejenokdak ngudisü ta bilemer nenok bushia atur.” Tsüngken telok anaprongla pei chanu den nüktzü agi ananger ola madoki süngmangseta, alima nung yamaia aka no, tilar jenokdak kong aliaka ta temulung zürepa ajep.

Teimla tulu nung tsüngken telok anaprongla pei tanishir bushia ao nung, ano tia maka parnok tanishirtem ajunga senden opposition menden nung mena liasüji tia tajungba meyanglushitet. Tsüngkentem alima nung taküm tatsüka alidang ayongbang nungi ayonglanglen aser ayonglang nungi ayongbanglen ta shisa ajak rama-a transfer jajar arishi atemer. Alima nung tilar jenokdak kong aka to na?

Otsü ano madem. Tsüngken telok ana jeptepa shisabulu khuret lemsatepa nongnong olaji alluh-i (frog) angashi. Asür dang nungi akümlir shisabulu khuret tuluba akümba amai, iba tetsübutsü osangji angashia alluh nükjang jokteta aoksa aser shisabulu meso, aser yakta dang pa kolok nung ongko ka inyakteta adok. Tekalen o yimlanglen na prongla tali majung, tejenokdak maka, sentong tajung ajak to amajok kümogo, anungji, nibo tanü nungi tzüinbang nung dang ki yangludi ta bilemer idakji jenoka ali. Iba anogo nungi tenzüka tanü tashi tsüinbang nung kecha tebilemtsü makai tetsüng kangtepa mener alidang Longmi Milen tuluba to prangpranga tsüloker Shangoshimba o pa satong Yatasang na alluh ajunga pur aruli, lungpak dak temeli sükteta akoseter yangkhu nung semli ta atua angu. Tatembangbuba tejenokdak to tamajungba kümogo ta ngua alluh tetsüi anir techanutem ajunga alima nung tilar jenokdak kong aliaka? ta bilema kukua ajep.

Ano tsüngken telok ana tim atemba osang den alluh ajunga pua arua akusetba angudang Akong (prawn) kanga aoksatok aser tera yiar kümer mashileni lungpok bushia ajen. Iba anogo nungi tenzüka akong-i tanü tashi mashileni jajar.

Anogoshia iba ama lendong nung koda melika, tapu ka danga meinyakra kin ajunga tejang atemtsü ta ajiteta Tsüngken, Akong aser Alluh yimbatir yimsüsürtem sentepa Mungdang tuluka ali, koba tashikang kübok anisüngzüka yutettsü iba amala lenirji nüngdak ta parnoki kanga sashia jembitep. Linük nung tanishir tajung nüngdak ta nüburtemi lendong mapang nung dang angateter.

Iba senden nung mezüngbuba tsüngkeni nü atsüa arua nülak songa jembi. Tsüngken-i ashi, lendong timtem den saru tasen poktetdaktsür lenir menüngdak, saka shibai pei indang mebilemi chuba menden ozüngtem ajangajanga amshiteter, nisung shibai nüburtem dangi yimjung, tesünep aser yimchiyimjung bener arutettsü, iba amala ochi agi nangri kanger linük tenzüker dang nüngdak ta ayimoktsü.

Alluh-i langzü, nübur anishitsü meshira azüi paia machi sürnung nashi nema mechidaktsüi monü (straw) nung amenba ama mejilui mendenji yimsü süteter, shirnoki linük nung nübur dangi yimjung aser tesünep bener arutetsü parnok nem azüngtettsütsüla ta tashi agi nülak songa ayimoktsü. “Temba ni meshisemi temulung nung bilema aliba ajunga nai teret tashi kongshia shiogo” ta tsüngkeni alluh nem tenüngsang agütsü.

Tatemsa Akongi ashi, tebou nunger ochishia yimsü mesüteter semchiri kodanga nübur dangi yimjung aser tesünep bener arutsü ta nibo tamang makar. Asenokbo ano ken ali tonga luagi sungdong masü saka süngjang bushidi ni ta pa tebilemba kazüka yok.

Tatem nung parnok ajaki mulungtepa bangzüng kar yamai renem. Linük nung lenir shibai tzünglu aser anü tesashi apuba anogo ajunga nung temeremsü abener nüburtem pei tashikang kübok anisüngzüka yutettsü,iba amala tetemsü aser tajung lenir adoktsü asoshi tsüngrem dang lumia sarasadema mapa meranga inyaktsü sentong renem, koba ajanga ayongbang lishi, nejabang, Tzüin aser lungpok ajungai tzüyim tzü ama yimer meyimtemba yimjung, tesünep aser yimchiyimjung linük nung nüburtem dangi arutsü ta teimla tulu nung atatepdaki. Alima nung tatsüka alidang junga litettsüba mesüra lisatsüba ya linük nung tanishir dak tulu keta lir, ta Tsüngken, Akong aser Alluh parnok asempronglai tanü-ang jangja angateter.

Tanü asen lima nüburtem aliba tensa  mopung iba otsü den kecha balaka masü. State politics yimli yimkuti aja-ayangba, nüchiso bushir telok pezü pungui tebilemba, takangba aser olulu tapu balalai linük nung nüburtem anokshia mangmangdaktsüba ya angudang tetsür tanur arem nung süng beneri per ngur ajendang keyi tuluba ajuruba ama tetsübo, tatenden aser makamait agi sünger tarutsü teimla anütsüng tesangwa tila ka danga mangur. Item tai maket asüngteta aliba shiruru asem – Tsüngken, Alluh aser Akong tasüa pokrepa timtemba tia dang nungi tamajungba tia ka agi asen nüburtem semdangogo. Kechiyonga Indian sepoytemi tai maket Naga senso kasetba, asen kinunger nüchiso bushirtem rongnung tsükchitepa nisung tepseta azü ayong ama ayimba, ki aser oset rungtoktsüba, tetsür taküm tashiyim agi raksatsüba, azümesen sür tajung sübua liner agi linük asüng, aiben situation majungba agi mapa jangratema inyaktsü memelar, saka safi saru tasenbo anogoshia tuluba teimba akangba ya alima nung tebang agi rasa ashitsü makokba, koba naia menakdangang ni? ta asüba agi dang temulung asütsüba maparen takutiba rongnung ka lir.

Oh! Naga senso tajungtem, ibai küm 40 tejaklen asen lenirtem mangdangbo masü. Ya teti metetdi, Naga senso ajunga iba lima nung saku kibur aser libuyimpur lir. Ibai senso ajungai aser arok külemi metsüngareta meima amshitsüba anung Tsüngremi agütsüba Oboula nunger senmang lir. Pei ket agi yangluba oset ka raksaa intoktsübo aji ne mulung, saka Tsüngremi tobur tajungtiba nung yanglur linük nung nübur ajunga nem agütsüba lima yabo pei jurila tajangzük angutsüba meji nung raksara, ajibo alima HISTORY raksaba dang masü, saka anüng Tsüngremi semchisemnur tashi dak mepelatsü aser azükaru metendaktsütsü. Tanü taküm alir Naga sensotemi koba senmang semchir nem toktsür, aji khen arok-aroka bilemdangtsü nüngdak, koba dang Engraji o nung ashir, what legacy do you leave to your descendents?

Note: Iba article ya tsürabur late Dr. Senti Longkumer (Longsa)-i züluba “27^th December” Mulungko ’94 (Memory of 27^th December 1994) kaket nungi agitetba lir. Iba article ya tanü putu nunga kanga tapet lir, anungji, tazüngertem tajangzük angutsü atema adoktsür.