~Wati Longchar, Serampore
Covid-19 adokli, mozü shitettertemi “epidemic” (lokti menatepba tashitak) ta ashi, ita shika tsüngda nung “pandemic” (alima ajonga nung menatepba aoba tashitak) ta ashi. WHO Director-General Tedros Adhanom Gherbreyesus-i vaccine ngutetaka “It won’t end the Covid-19 pandemic on its own and there’s no guarantee that scientists will find one” ta ashir. Tetezü iba tashitak “endemic” asütsü ta ashir, iba tashidak meimchir rongnung teti alitsü. “No guarantee for permanent eradication!” Country balala nung Research Group 70 tashi agi iba tashidak koktettsü lenmang bushidagi, saka tanü tashi tanebtsü munguteti lir. Iba tashitak meimchir rongnung teti alitsü asünungji, WHO Director-General Tedros-isa ashir, “We will not, we cannot go back to the way things were.” Joko taoba mapang yimya sübaa koba “normal” yimya-yimpong, inyaksangshito “not normal” kümdaktsür, mapa tasen, inyakyim, libaliro tasen “normal” küma inyaktsü akhanger. Pastor Sentisashi Aier, KABA pastorbai new normal kechi, koma inyaktsü onük aika ratet Ajungmeso III nung zülua arudagi. Pai ashiba arogo tenyaba mapa nung “normal” ta bilemba mapatem doktsür, “not normal” ta asüba to “normal” kümdaktsür taküm tenzükshitsü Covid-i akhanger ta ashiba ya kanga shitak. Aji temela mapa masü. Tsüngrem O-a akhi jembiba ama masü, saka new normal den peta ratettsü aser sayutsü akhanger.
Tsüngremi meimchiri bilemba aser sendong yangluba ama dangbo meinyaker. Meimchiri kodanga mebilemba, meyimlaba aser tenük agi manguba mesen, shiruru, mesüra yipru mopung balala ajanga Tsüngrem sentsüngwangshi jungkai atalokdaktsütsü asoshi amshitsü akok. Chuba, yimsüsürtem, putirtem shiangaia Yisu nashi ki nung asotsü ta meyimla (unknown location). Siria nunger Army General Naaman zütsüra agi shiranga aliba tanebtsü jendoka aliba tetsür chanu alar katiang sayutettsü ta meimyimla (2 Chuba 5:1-19) (meyimlaba nisung). Felix Wilfred-i ashir, “We must be prepared to encounter God in unexpected and strange places and people.” Tenüngsang Ken züluri yamai ashir, “Oh Kibuba, ne mapatem koda jenti lir! Parnok ajak nai ne shisatsü tesangra agi yanglu. Ne teyanglubatem agi alima sünga lir. Oagi tzüyim lir, tulu aser tesadem, kong mezüngdangtetba shirurutem lir; shiruru tila o tulu na.” T. Ken 104: 24-25. Sürapangla Covid-19 mesen ya Tsüngremi yanglu (mojing dak yanglutsü tashi mali). Alima melenshidaktsütsü, talisa city nung tajemrepba tia nung alir nüjiso ngudaktsütsü asoshi yokba mesen ka ta metetdi.
Nisung aikati Covid-19 wara ya Tsüngrem ain adokba, meimchir temenen asoshi temerenshi yokba wara amai jembir. Karibo alima tatembang temaitsü, Yisu Khrista yakta arur ta shinba. Karibo Laishiba nung 666 ta zülua aliba ya ataloker aser China ya 666 kechiaser parnoki Khristanpur rishikangshiba agi Tsüngremi Covid-19 tashitak yok ta shinogo. Ano shiner karibo Israel nunger dak alaka, alima kin ajak Covid-19 wara agi atongtsü ta shin, saka Israel lima-a Covid-19i tongogo. Nagaland, Mizoram Khristan teimba aliba state asü nungji, mamanger dang Tsüngrem ain jungkai adoka sayutsü atema parnok Covid-19i nungi kümzüka ayutsü ta shinogo, saka Covid-19i tongogo.
Tsüngremji taochi aser temeim Tsüngrem lir. Kodanga Tsüngremi Pa mesükba nung yangluba meimchirtem ala-ashia, timtema meyutsür, anungji Tsüngremi meimchir, Khristan dang masü, ajak kanga meim nung lendong balala ajanga jembiba otsü aika Laishiba nung angur. Lendong aser timtem ajanga lokti, kibong aser kija taküm melenshidaktsür, temeimtep, teyaritep tali adokdaktsür, mapa tasen inyaktsü shisatetdaktsür, aser nükla tasen adokdaktsür. Covid-19 mapang, kija aser telok balalai teyari tulu agütsüba asenoki ajangashia aruogo.
Lockdown mapang meimchirtem aika, million 20 shi ta ashir, pei limai meyipa ogo ta shir. “The greatest exodus in human history” ta ashitsü akok. Myanmar kisüng nungi danga sünga 2 million tema pei limai meyipa aru ta ashir; India nunger Middle East nungi danga sünga Vande Bharat Mission ajanga lakh 10 tema meyipa anir arugo ta ashir. Ano aika pei limai meyipa arutsü yongyatepdar. Covid-19 ajanga alima ajunga nung meimchir prokshia alirtem pei limai meyipdaktsüba ya tesüngmangtsü ka. Ya Tsüngrem mapa lir. Tsüngremi kechi shiner aji angatettsü merangtsüla?
Putu balala nung, Israel nunger Tsüngremi pei limai tanaben meyipa anir aruba otsü aika Laishiba nung azünger. Tat. agi, Israel nunger Egypt lima nungi anitetba, Babylon lima, Persia lima alar tia nungi anitetba. Laishiba nung Israel nunger dang masü, saka tanga kina pei limai anir aruba shia angur. Amos 9:7 nung yamaji ashir “Ijip lima nungi ni Israel, ano Kaftor (Cyprus) nungi Filistia (Lebanon) nunger aser Kir (Jordan) nungi Siria (Syria) nunger manitet no?” Anungji Tsüngremi putu balala nung kin balala anitetba otsü aika lir. Tejen Lai putu ama, tanüa Covid-19i Khristan dang masü, alima ajak nungi shilu balala, tamangba yimsü amanger telok balala ajak pei limai meyipa odaktsüogo. Alima otsü nung ya tatalokba tesüngmangtsü ka asütsü.
Israel nungertemi Ijip nung tasoshia jangratema alitsü ta imlaa ao, saka lia lia parnok alar aküm. Laishibai Israel nunger Ijip lima alashia aliba yamai shia angur. Parnok –
Faraoer yimtitem nung lungki yanglurtem kümdaktsü (forced construction labourers)
Taochi makai rishikangshi
Taa (hajira) shitak magütsü
Parnok taliba jenjang kanga saka kümdaktsü (rongsenren dang masü, loktiliba nung khin mechitep, yinki shibang, ozüng tesashi yanglu, yimten-yimli nung shilem magütsü. Tetezü second-class citizen dang tekübokba jenjang nung yutsüba)
Chiyungtsü maka, chiyungtsü peria machiba tashitak aser taya agi nisung aika asütsüsa aküm
Parnok dang maochi-i alu mapa tapu tapu inyakdaktsü
Ajongli agi lungru yangludaktsü
Parnok nem mapa tasak balala rishikangshia inyakdaktsü.
Tebur sora tepsettsü ozüng agütsü. (Anitet tapu 1)
Yinzü agi alener ayuba shiruru ama Israel nunger madak Ijip nungeri benshi. Kibong aikati mangyim taku ajuru. Rishikangshi maren Israel nungertemi ajeb. Tsüngremi parnok ajeba ola angashi aser Israel nungertem pei limai meyipa anir aru. Kasaji putu balala nung Israel nungertem Babylon (Iraq), Persia (Iran) lima alar tia nungi anitetba angur. Parnok kodang pei limai meyipa, parnoki bendang lima tejen yimya, shisatsü aser inyaksangshi doktsür, new normal tasen inyakba angur. Tat. agi,
Bendanger tsüngrem külemya aliba indoker, Tematiba Yihuba Tsüngrem dangi meyip, tetezü Ochiba Tsüngrem külem
Bendanger oshi jembia aliba indoker, Ibri oshi, pei tetsü oshi jembi
Ochimashi mapa inyakya aliba doktsür, ochi mapa inyak
Pei indang, pei akatsü, pei agitsü indang dang bilembato, lokti ajungtsü atema bilem aser inyak
Azümesena, kelakkeponga inyaba jakla indoker, meranga ochi shia, teyaritep mapa inyak
Ali makar nem takari ali agütsür aluyimba mapa tenzük
Israel nungertem pei limai meyipa aruba ajanga, pei kin ayak (identity) jangja aküm aser pei yimli yangertet. Bendang lima hajirawala mapa dang inyaka ali nungbo pei ayak samatsü, pei oshi samatsü, sobaliba, pei tamangba yimsü samatsü, pei yimten-yimli samatsü, bendang lima second-class citizen amai dang alitsü. Pei limai meyipa aru nung dang nüji küma kin ka ta kümteta tejakleni otettsü akok.
Covid-19i temoatsü tulutiba ka meimchir dangi bener arutsübaji pei taso limai nüburtem atenshidaktsüba ya ta ashitsü akok. 2018 nung meimchir yongsük ajak agi 7.6 billion; item rongnung 4.2 billion yimti tulu (city) aser 3.4 billion yimtsüng nung alir ta ashi. Meimchir ajak city nung dang atenshia alitsüba ya majung aser tamakoktsü ta Covid-19 ashir. Asenok aikati bilemogo, City balala nung, talisa foreign lima America ama, England ama nung oa mapa inyakbaji jangratemtsüka, anüng tongtet amai bilem, sen aika angutsü, jenjang tajungba ngutettsü ta bilema ao, saka Israel nunger ama nisung aika alar jenjang nung lir (tulur karbo jangratema lirtsüako saka itemji ishika dang). Alar ama ki takdang ka nung nisung 8-10 tashi mejepteba alir. Kidang yipden mali, table, chair mali, külen tangari mezüngmeshia, rishikangshia tetsübo nung alir. Mapa tasak, lendong aketba mapa, mapabo teimba teimba agütsür, saka India nungbo itasena Rs. 8000-12,000 shi dang agütsür; kar nembo ajia mapang shitak nung magütsür, karbo koda masü timtemba agi beauty parlor, spa aser hotel balala nung commercial sex inyaka aliba osang lir. Chiyungtsü peria mali, tzü peria mali, mopung tamajung/temenen (pollution) ajanga Covid-19 amala tashitak balala agi atonger, insurance, security mali alar jenjang nung timtema aliba osang aika lir. Atangji Israel nunger Ijip lima ala-ashia aliba den saku tanü nüburtem aika city nung alar küma lir.
Meimchir rongnung temeim samaogo; meimchir taküm jenjang kecha maka kümogo. Sen dak dang rangloker aliba putu. Covid-19 wara aser lockdown mapang yariteptsü, taochi sayutsü, meimtsü melena sen arishiba aika ajuruogo. Para magütsütet ki kiburi ki azüngtetjang ta ozüng agütsüba ajanga Jyotikumari tebu cycle tejen ka nung Delhi nungi anir aruba osang züngogo. La küm 15 tain dang, saka lai tebu shiba tetsüng yirur liasü, pa cycle tesülen mendaktsür Delhi nungi miles 1000 shi anogo 7 tashi nungang Bihar tonga anir aru. Tenlaki, temple, mosque aika ajanga aru, saka shingaia meyari ta ashi. Alima otsü nung teti züngshitsüba tatalokba ka. Iba yagi sayur – alima nung temeim, taochi samaogo. Sen dang bilemberashi, meimchir timtem tenüki mangur.
Jyotikumari o tebu nati ajuruba ama tebang agi meshitetba timtem aika migrant workertem aikati pei limai meyipa arudang ajuruogo. Kar lenmang tom nung tashi temer asü, karbo train (Naga nunger, Mizo nungera tasüba ajuruogo), bus nunga karbo süogo, kar tanur aso, tetsür karbo rape asüba osang nguogo. North East pur racial discrimination jenti ajuruogo. Aier chanu karbo modeling industry nung ita sen tajung agütsütsü ta mesüzüka anioker commercial sex asoshi amshiba aser ayokba osang züngogo. Ya tesüngmangtsüka masü no! Sen dang ngulibo ta sür meimchir oset-tsüset ama ayokba putu ka kümogo. Tsüngrem shibai meimchir pa mesükba nung yanglu, parnok city nung ala-ashia, toushia aliba ngua Tsüngrem temulung raksar. Tsüngremi Covid-19 ajanga hoi nenok yamai City nung ala-ashia teli, pei limai meyipdi ta anir aruba ka ta metetdi. Pei lima nung dang nüji küma, taso shia, lokti temeja ka kümteta litet. Naga nungera Govt-i special train arrange asüba nung 15,699 aruogo ta ashir. Tsüngrem tenüng sangdi. Returnee districts balala, town aser yimtsüng balala nung lir. Saka tsüraburi, arogo-i, yimeri aser lokti balalai, aser Governmenti junga anebalu mesüra atakatem arutsü. Askikelaker, aour, rakzükraktemer jenti adoktsü. Parnok asoshi mapa nüngdaker, chiyungtsü, aben-süoshi nüngdaker – Itemji arok khuret. Süra, arogo shilem kechi? Akhidang inyaka aruba mapatem, aser missionary mapang tenyaba mapa tenteta yutsüba inyakyim yagi meyimjemtsü. Teti inyaka aruba, talisa teti sayutsüngiba tanela anir aruba yimya, tenyaba mapa agi dangbo parnok meyaritettsü. Rongsen bushiba lenmang balala parnok asoshi nüngdak kechiaser Govermenti dang ajak nem mapa magütsütettsü. Tsüngremi corona mesen yoka nüburtem pei limai anir arubaji Pai tanaben city-i alar mapa inyaktsü meyokdaktsüner. Anungji arogoi meyipa arurtem tanaben meyipa maotsü atema normal tasen shi aser tanela tekümtet ngutetba tenyaba mapa inyaktsü tim.
The Nokinketer 