YSS May ita sensaksem “Clean Election nung takok asoshi Arogo aser Yimtsüng Putu Menden Teinyaktsü” onük nung amendaker May 28th 2021 anogo zoom ajanga tajangzük tulu ngua agioko. Iba sensaksem nung tongti jembirtem Rev. Dr. Noklen Longkümer, Pastor, Ungma Baptist Arogo aser Dr. Sünep Imchen, Chief AH & Veterinary Officer, Mokokchung liasü. Iba sensaksem ajanga tangazükbatem aser shisatsü tongtipang kar iba zülu ajanga lemsateper.
Clean Election nung takok asoshi Arogo Teinyaktsü: Rev. Dr. Noklen Longkümer – Alima yimsüsüba menden yangluba nung arogoi temerük aser ochi shisatsü agi tasü ita shilem agitsüla. Alima yimten yangluba nung arogoi shilem agiba ajanga nübur tanela jenjang indaktsür kechiaser arogo asoshi ibai tamajung tashitem anema tanela tongpang nung nokdakba lir. Election mapang ochimashi aser süpokrem agizüka pei temeden yoktepba ajanga asen nüburtem (arogopur) tiaji Esau-i chi-ausu kayong pei tambu senmang yoka achiba den saku lir. Atangji ibai arogo tamakok lir kechiaser item mapa inyakertemji tangar masü arogo nung züngsem tajungtem temeja lir. Alima lenitsü asoshi lenir shimba nung, arogo teinyaktsü aser shilem:
- Ali yimli tashi ajak Tsüngrem nungi aser yimsüsüba bangdak ya Tsüngremi latettsüba lir. Laishiba tesayuba nung amendaker, yimsüsür shiaji nübur ajungtsü atema mapa tajung inyaktsü Tsüngrem tenzüker ka lir ta arogoi ajungshitsü nüngdaker (Rom 13:1–7). Tsüngrem tenzükertem ama yimsüsürtemi nübur ajungtsü asoshi inyaktsü arogoi nendaka sayutsüla.
- Teret maliba Political party olulu agi arogo manokshidaktsütsüla. Election mapang, ochi meyipsa temesüzükba o tanang jembiba, zülua prokshiba item nungi kümdanga alitsü tenüngdaktsü lir. Election temaka nüburtemi inyakba temenen mapatem süitema maor aser pei mapa yari temerenshi angutsü (J. Adok 21:8b) ta arogoi nüburtem dang ajang ajanga sayutsüla.
- Election mapang sen tashi madak takok ngutettsü tesayuba nung arogoi shilem agitsüla. Süpokrem amshia pei jenjang yangluba, süpokrem agizüka pei temeden yoka achiba, anaprongla, küsa Tsüngrem aser nübur anema lir. Süpokrem temenen indang, Lai tasayuba ajanga pei juri temeden amshia ali yimli yangluba nung shilem agitsü tesayuba agütsütsü arogo shilem lir! (Anitet 23:8; Isa 1:23; Yob 15: 34).
- Election mapang pei mulungjang kanga mita alitsü tesayuba. Tanü asen lima teraksa agi sünga aliba ya tangalen nungi mopungi oner aruba masü saka mulungjang mita maliba nungi atokbatem lir (A. Shin 4:23). Anungji, election anasa arudang, amangbapur ajaki pei mulungjang kanga nendaka mita litettsü asoshi arogoi tesayuba shisatsü agütsütsü tongtipang lir. Ballot-box tashi dang nungi Tsüngrem tashi tuluba aser political party ola dang nungibo Tsüngrem O dang-ang tashi angaba tamanger asütsü ajungshitsüla.
- Vote agütsütetba tamanger asütsüsa arogoi inyaktsüla. Shiba nem pei vote agütsütsü aji nija mulung aser nija temeten sota ayutsü, rakzüktsü shinga daka tashi mali. Anungji, taruba polling anogo nungibo, Tsüngrem tsüngken tsübuba, nübur meimba, ochi aser teindang jakla akar nem ochishia pei temeden vote agütsütsü, tang nungi arogoi tanen makai sarasadema nübur nem tesayuba tejangja agütsütsüla.
- Senso candidate inyakyim ya Tsüngrem mulungba masü ta arogoi nübur nem angatetdaktsütsüla. Nisung shia nem pei mulungsentsü-i aginüa meimba shimtettsüsa teyanglur Tsüngremi yanglu aser kija shia nem Tsüngremi agütsüba temeten ya political party yimtsüng putu mendeni rakzüktsü makok ta arogoi ajang-ajanga nokdaktsüla. Asen lima nüchi jenjangji, tanü aliba political party mesüra Naga political group shinga daka mali, saka tematiba Tsüngrem kabu nung dang – tesadang sovereignty (shared sovereignty) masü rangpen sovereignty (full sovereignty) lir. Item ochi kuli asoshi tanü arogotem lungjemer “Clean election” inyakyim asoshi ajaki Tsüngrem dang sarasadema apusotsüla.
Asüng Nagaland tiaji clean election ajanga dang lemtettsü. Ochi aser temerük shisatsü agi ali yimli yimsüsüba nung shilem magitetra state ya samatsü. Anungji yimten lenir tajung arutsü ata-a alitsüba mapang masü saka lenir tajung bushiteta asen lima asoshi Tsüngrem nükjidong tulu atalokdaktsütsüsa state sorkar yanglutsü Arogoi tongti shilem agitsü mapang tongja tongago. T. Ken 33:12 nung, “Kin koba Tsüngremji Kibuba lir, tepelatsü; shir kin pa meyong asütsü shimtetogo.” Tanü iba ochi o-ji asenoki agizüka amangdi süra asen lima dang Tsüngremi aochitsü. Aruya aliba election nungjibo ochi aser temerük shisatsü agi Kibuba dang pei mulungba ama ali yimli yangluba nung pei senti vote agütsütettsüsa yariang ta tamang agi sarasadema atatsü ayongzüker. Vote ka jenjang – Ne senti vote ka agi asüng Nagaland tia lemtettsü.
Clean Election nung takok asoshi Yimtsüng Putu Menden Teinyaktsü: Dr. Sünep Imchen – Yimsüsüba mendenji Tsüngremi latettsüba menden lir. Yimtsüng putu menden nung telemtetba aser jembibatem ajanga jila balala nung alirtem tashi kongshir, ibayongji, parnok asoshi ajungshir temji shirnok aji kanga dang tongtipang lir. Moral responsibility ka makai kodang yimsüsüba menden nungji mendir, iba yimli aser yimsüsüba mendenji majungtsübasa. Anungji alima ajak nung yimsüsüba menden ajungaji moral order ka kübok lir aser aji pei yimsü tamang yari anishidaktsür. Asenok tamanger ka asü nungji iba moral order of governance-ji Tsüngrem nungi aruba aser aji Laishibai tejangja sayur. Anungji putu menden pangdak nung amenertem jagi itemji jangja meteta alitsü tongtipang.
Putu menden nung yimsüsürtema süang mesüra sorkar tenzükba pangdak nung yimsüsertema süang, iba ya Tsüngremi agütsüba maongka ta angatettsü kanga tongtipang lir. Iba indang Rom shity tapu 13 nung tejangja shia aliba angutsü aser iba onük ya yimsüsüba pangdak nung alirtemi jangja rajema angateta inyaktsübaji kanga dang tongtipang lir. Putu mendenji democratic principles nung yanglua lir aser alima otsü nungji reprangdangra democracy-ji akhi Greek nunger mapang nungi benshia aru.
John Calvin dang Father of Modern democracy ta ajar aser reformertemi Calvin nunger amai tenzüka inyaka arudang, nisung tashi mait ya onsara asü nungji kodang nisung ka ket nung dang yimsüsüba tashi pangdakji yutsüdir majungtsü ta angatet nungji, John Calvini anir Tsüngrem O tesayuba bushitepdang, Isaia 33:22 kong Kibuba asen o bendangsang, Kibuba asenok nem ozüng agütsüsang aser asen Kibubaji asen Chuba ta shia aliba iba asem nungji amendaker Tazüngkonem 16:17-18 nung chuba putirtem aser aikartem teinyaktsütem item nungji agitetba democratic set of government-ji Geneva yimti nung inayaka tenzük. Alima otsüren nungjia, reformation sülen shirnoki Tsüngrem O nung amendaker yimsüsüba medenji amshia yimsü-asütsü merang item yimlitemji jangratema lia aruba angur.
Putu menden nung alirtemi na menden nung mena alibaji kanga dang temeshi ta, kanga dang metsünga-reta, anemponga, Tsüngrem dak rangloker yimsü asütsü tangatetba alitsüji kanga nungdaka lir. Shirnoki iba putu mendenji tim mesüi (misuse) amshidir, iba temeshi mendenji nai atak-atema raksatsür asütsü. Tanü asen Aor yimtsüngtem nung senso candidate shimli yimtsüng tamajungba kümli ta aoba teimba angur. Süra koba yimtsüngbo senso candidate shimer ruling nung liaka longjema jangratema aliba angur?
Putu menden nung alirtem asoshi arogo nung tenzüker teinyaktsü tulu lir. Hau, arogo aser state pangdak balala benshia aser jembia aruba tejangja lir. Arogo aser state pila inyakbaji tongtipang, aji saka pangdak nung alir ajakji arogo nung züngsem tajung kaka lir. Anungji, arogoi pei züngsemtem, shirnok yimtsüng putu menden aser sorkar tenzükba pangdak nung ali, parnok dang parnoki inyakba wadangji Tsüngremi molungba aser Tsüngremer tajaba mapa ta ashitsü aser sayutsü tongtipang lir. Alima yimsüsüba maparen aser arogo tenzükba wadang Tsüngrem tsüngdang kecha tepila mali ta tangatetba agütsütsü iba putu-i nungdaka kümogo.
Alima nung temenen dak alaka ajongaji temeshi aser Tsüngremi tenyaba maparen ta angatetdaktsütsü asoshi arogo nung tenzükertemi akok tashi lemang balala bushia putu menden yimsüsürtem aser sorkar pangdak nung alirtem ajungshitsüla. Tamanger tsüngda nung telongjem aser ama-litep (inclusiveness) kaa, pei teinyaktsü shilem Tsüngrem tsüngdang pei khuret angateta inyakba alima lenirtem alimai nungdaker. Arogoi joko putu menden nung alir kisüng tang dang masü saka administration nung alirtem, policy makers tem, legislature nung alirtem ajunga dang nenoka ya Tsüngrem lar ta shitettsü joko mapang tongja tongogo.
Sensaksemba Nungi Tongtipang ola kar:
- Clean election takok mongotetba küliji lanurtem mapa manguba (unemployment) kesüng ya dang masü saka state ka nung budget ana aliba ajanga lir. Arogoi iba tim masüba mapa anema ola adoka nokdangtsü tenüngdaktsü lir.
- Senso candidate shimba ajanga “my vote, my rights” samadaktsür aser ibai democracy principle anema lir.
- Iba ama kanga dang temenen jateta adoka, ochi mashi aser süpokrem agi asen lima mekütpanger aliba mapang ka nung arogoi alima yimsüsüba nung Tsüngremer mulungba atalokdakja nüburtem Tsüngremi mulungba nung anitsü tetemsü mapangji tang lir.
- Shingaia nisung ka indang vote aoyatsü makok aser shibai pei indang masüba vote agir iba mapaji Teyanglur anema inyakba mapa ta züngshitsüla.
- Asen lokti aser arogo nung ajangshiba timtem aser tebilemtsütem asoshi Tsüngrem O dangi meyiptsü kanga nüngdaka kümogo. Tsüngrem O ajanga atangji lemang sayutsü aser asen sasa taratet dangi anitsü nüngdaker.
- Linük nüjiso asoshi inyakertemi election mapang amoka shilem agibaji Tsüngremi mulungba masü aser Tsüngrem o anema ta arogoi tasü ita ola adoka nokdaktsü nungdaker.
- Candidate shia dang, aser party shia dang ni/onok adokra küm pungu yamai inyaktsü ta nangzükba inyaktet asü meinyaktet public audit akatsü tim. Ibai arogo aser yimtsüng yimsüsüri election agitsü declare süli tasü ita asüngdangtsüla. Nangzükba ama lokti asoshi meinyakteter tanaben meshimtsüla.
- Candidate shirnoki meyongnem alitsü merangdir item candidate-temji arogo aser yimtsüng putu menden lungjemer tasü ita aitsütsüla aser item nübur lokti lenir asütsü meshitsüla.
*****
The Nokinketer 