~ Rev. Imly Jamir
Sen aputsüba aser sentem tebilemtsü YSS nunga kanga sashia jembiogo. Tongmelang agi kü tebilemba kar lemsateper. Hau, iba lima nung alir meimchir ajak asoshi nungdak tulutiba rongnung kaji sen ya lir. Sen dakji alima tashi ajak keta lir. Sen kara nai inyaknüba ajak inyaktettsü koma linür, kongi onür, kechi chinür, kechisa jemnür ajak takoktsü. Sen ya tashi ulura anungji sen ya ajaki bushir aser ajaki kanga nendaka lemang balala ajanga bushiteper. Asen Naga nungertemi Sen ya shitakba lenmang, tai lenmang kecha tashishi mali, ngura ojang aser ibaji renloktsü atemaa külemi alirtem, adianutem nungdakba purtem dakji masü sen dakji dang rangloker tetemlok pei-i mulungba ka fixed sür sentem nung Ali patta original, ki-o-jen aser iba den guarantor anatibosa pai/lai magütsütetra ni agütsütsü ta tenangzüktepba nung sign sütepa yur sentem nung sen aputsür. Iba amaji sen ya dang ngurbo ojang kecha mashishir. Tanü asen lokti balala nung govt level nung maoyar mesüra rakzükraktem masür saka tangar meyong mesüra mapa balala atema aruba sen agiatoker. Ya aoyaba masü rakzükraktemba masü “ADJUSTMENT” (day light robber) asüba sen dang. Ano tanü lima tamanger agi sünga aliba lima nung auür jenti, rakzükraktemer jenti, tashioktsür tali tali renloker. Item ajak rongnung sen dang karbo ajaki inyaktettsüsa lenmang sadema lapoka alibaji sentem amshiba ya lir aser iba ya tanü asen lima nung kanga bulua amshir.
Anungji, ni yangi kanga tongmelang agi sentem amshiba ya koda ta bilemdangtsü atema tatsü agi lemsatepnür. Sentem (interest) indangji tali rajemtsü atema sentem (interest) koda tenzük oren ishika nung asenoki tamasa reprangdi. Iba denji asenok tamanger lokti asü nung LAISHIBA jagi kechi ashir ta itemji bushidangdi.
Alima nung sentem (interest) tenzükba
Tanabuba millennium BC mapang Middle East nung alirtemi ngutetbaji alima nung shiruru balala mapang shia techanu meboa renlokba aser alu nung süngjanglijang balala meyia tejang jenti tanga renlokbaji angu aser itemji sen aser silver agi alia achi aser amshi. Saka iba silverjibo renlokba mali ta kodang ajitet parnoki silverjia renloktsü atema tetemlok keta amshitsü ozüng ka “ESHNUNNA” ta sür tetemlok rate ka fixed sür tetemlok ya agia tenzük. Tamasabo iba tetemlokya DOWRY ayuba nungi dang agia tenzük. Aser yamaji alima melenshia aodang alima balala nung tetemlok yimya balala melenshia (e.g simple and compound interest) tanü tashi amshia aor. Alima balalai iba ya kanga tongtibang küma amshiaka Yihuda nungertemi tetenzük nungi ibaya magizüki lia aruba otsü nungji angutsü. Otsü nungji kodang reprangdir tetemlok ya telatet rate fixed sür monthly agibasa liasü. Saka tangbo Financial institution ajaki annually agiba dang angur. Mapang melenshia arudang Bank aser Financial institution dang masü saka govt-i lateta aliba ozüng kübok kija kija registered MONEY LENDER aika adoka inyakbatem lir.
Laishibai kechi sayur
Laishiba nung sen aser tanga rongsentem aputepa agitsü aser amshitsü tesayuba shia lir, timtemer yariteptsü indang dang shia angutsü. Meimchirtem koda masürtem den yaritepa alitsü aiben dang shia lir. Saka Laishiba nungji indang indanga dang aputsütepba nung tetemlok magitsü aser mamshitsü jangja jangja dang shia lir. Govt.i lateter Financial institutions aser registered Money-lender koma amshir ibaji toktsür, tanü amangbapurtemi külem adianutem dang merumerua pei ajangzüktsü atema taochi maka sentem agitepa ya tai aser tamshi ta sayubatemji kar reprangdangdi:
Levi 25:37 Nai pa nem sentem agi sen taputsü mesüra na tajangzük angutsüsa chiyungtsü kecha teyok.
Anitet 22:25 Nai sensaker nem aputsüba nungi tetemlok tagi.
T. Kunem 23:19 Nai aputsüba sen aser chiyungtsü nung tetemlok tagi.
Ezekl 18:13 Tetemlok keta agütsü aser tali adokba agi; ajangla pa taküm malitsü, iba tesempatsü ajak pai inyak. Atangji pa südaktsütsü pa zü pa madak alitsü.
- Kunem 23:20 Bendanger ka dang nai tetemlok agi aputsütsü akok. Saka nai koba lima agitsü yidaki idakji Kibuba ne Tsüngremi na moatsütsü asoshi pei adianu nem nai tetemlok keter maputsütsüla.
Luke 6:34, 35 Yisu Khristai tamanger kati kechi inyaktsü ibaji shia lir. V 34 nungji mapa tajungji nai tanaben meyipa angutsü teimla nung teinyak, tajangzük angutsü imlaa inyakbaji temenenpurtemi inyakbatem lir. V.35 “Saka nenok tsükchirtem meimang parnok dang tajung inyakang aser meyipa angutsü meimlai apujang aser nenok tajangzük tulu alitsü. Aser nenok Tematiba chirtem akümtsü kechiaser tenüngsang magütsür rogo aser tamajung nisung tsütsü pa temeim lir.”
Idaki sentemjibo toktsür nai kechi aputsüogo ibajia temeim mapa dang süang meyipa tagi ta shia lir. Anungji Laishibai sayubajibo sentem masü saka meimtsü, adoktsü aser lemsatepa pelaa alitsü indangang sayua lir.
Laishiba tesayuba aser alima tsüzüng ozüng telatet ajak toktsü asenok amangbapurtemi inyakbaji reprangra tesüngmangtsü ka lir. Khrista yimsü asen limai marudang tejen putu nunga tetemlok agia liasü. Iba mapang nungjibo sen maka nungji tsük nung tetemlok agia takarbo alu mayimyonga liteta dang liasü. Iba tetemlok mechi maka maiterbo kimong lumong ajak takari agiadokba angutsü. Alima renloka aodang Yimtsüng nung alirtem yimtsüng toktsür town balalai arutsü tenzük ali kanga alitep, gari toktepa ali, ki toktepa sütep, tanur alima talang nung ayutsü ajizüktep aser tanur atema govt job alitsü tenzük. Ano electioni yinur jenti aküm. Item ajak inyaktsü atema sen tetemlok nung aputepmeso. Mapang ka nungbo sen Rs 2000 deposite asütsü
anogo ana asem tsüngda Rs 4000 agütsütsü ta iba tetemlok gamejia asayaa aruogo. Iba sülenjiboji takartem nungi tetemlok nung sen lakh lakh metsübui aputena pei mulungba jangraba mapatem inyaktep. Kanga tejashitsükaji iba tetemlok ya taputsüri kechi mulunger iba nungji fixed asü anungji tetemlok rateji teimka 10% per month nung aputep lia arudang ajungbena dang takar (anogo ishika atema) aika aküm, ali, ki-o-jen aser gari tasen alitep. Saka mapang tatsüka tsüngda kechi maka talidaka makai kümadok pei kidang para agüja alir jenti aküm. Pension book, ita sen agizükba ATM card ajak takartemi agiadokogo. Ano kibong toktsür jenshia dang alibapur jenti lir. Ya koda asü? Tetemlok agiba chart ya reprangdangang: Bank nung interest agiba system aser private nung amshiba tetsüngdaji koda balala. Bank nung sentem atema parnok calculator balaka amshir asü nung asenoki angtettsü terabo asaktsü akok loanji küm ka atema dangbo kangabo mamshir. Saka yangi küm ka nung work out sür inoktsür.
Bank nung loan agiba
| PRODUCT | TENURE | AMOUNT & RATE OF INTEREST | MATURITY AMOUNT PROJECTED DUES |
| FIXED DEPOSIT | 1 year | 100000.00@ 5% p.a | 105095 |
| SAVING | 1Year | 100000.00 2.7% | |
| S.LOAN | 1Year | 100000.00 11% p.a | 106068 |
| Takar nung loan agiba | |||
| LOAN | 1 Year | 100000.00 @ 10% per month | 220000 |
| 1 year | 100000.00 5% per month. | 160000 |
Sen tetemlok tetsüngdaji reprangang. Iba yongji ajaki majung ta jembir aser meetingtem nunga telemtetba agidanger saka makoker. Koda asütsü? Yangi asenok ajaki shisadangtsü aser inyaktsü kar lemsateper.
- Asen nüburtemi pei pei mulungba nung sentem rate fixed süa amshiba ya Naga lima nung memelar ta Govt-i ozüng tajung yanglutsüla. Shirnoki inyaknür MONEY-LENDER ka ama renema aliba terms and condition nung registered sür inyaktsü, iba dak alaka kari dang tashi mangai inyakra mangatettep adokdang kecha telokia (yimer, adianu, tsükong, hoho aser telungpur) o bendang mapa meinyaktsü, kari inyakra ozüng anemer asütsü. Shir teloki o bendang agütsüdir agüjaka, govt-i magizüktsü, saka govt-i kechi obendang agütsüdir aji tatem asütsü ta
assembly nung temzüng tajung ka renema ayutsüsa tangateter ajaki teinyaktsü pur ajak den jembia inyaktsü merangdi.
- ABAM-i anir Arogotemi junga inyakdar ano tali nenshia (simple living) tongmelang taküm kechi aka temulung süa timi rongsen ketdang süa tangar dak merangloki pei akaba nung temulung süa pela-a alitsü, pelaa aliba ya rongsen tulutiba ta tangatetba tajung agütsütsü tongtibang lir.
- Tanü asen lima nung mapa inyakertem ya kanga ajema aor mapa meinyakra iba alima nung nisungtem jenjang sama-a aotsü aser ochi mashir agi alima asüngtsü. 2 Thessa. 3: 10 nung mapa meinyaker techiyongdaktsü ta shia lir, anungji ajaki meranga inyaktsü tesayuba tajung agütsütsüla. Arogo aikati kanga junga inyakba angur mapa makar nem loan without interest arogoi agütsür. Farming balala nung arogoi kanga junga yari. Skill development atema training tajung agidaktsür ibala mesükba tajungshitep aser teyaritep kanga meranga inyaktsü mapanga ta angtetdi.
- Wati Longchari züluba kaket, Covid-19: Khristan Tamang aser Lokti Temelenshi nung rongsen ketdangsüba Lai tetuyuba den tarutsü lanur mapa asen sasa create süa alima tejakleni odangtsütsü aika shia lir saka ni yangi ana dang lepshia shinür.
- Degree bo angu saka mapabo manguba indang kanga junga shia lir kechiba telangzübajia paisa shia lir. Pa ashiba ama school aser collegetem nung skill development tesayuba kecha mali anungji tanurtem kanga junga züngaka ajak govt mapa angutsü masüji pei sempet tajungji nguteta takar küma pai/lai lanur ishika nembo mapa agütsütettsüsa inyaktettsü sempet tajung aketba lanur aika tesayuba tajung makaba agi temeimtsü tia nung lir. Anungji institutiontem nung skill development yaa course nungji inoksema sayutsütettsüsa tangatetertem ajaki nungita yariteptsü mapang tajunga ta angateta pei akokba lemang nung yaritepdi.
- Tanabuba nung tenemtsüngleni meyipdi ta shia angutsü.Tsüngremi kechiba asenok meimchir ya alima nung toktsü. Ali nung ya temoatsü zünger mezüngmai züsenteta agitsü Tsüngremi yuja lir. Saka town nung tenem kolak nung alua ali 50 by 50, or 100 by100 alia akabaji teperi masü. Asen Aortem tenemtsüng nung Ali, Tzü, aser Alitemo peri angati agitsü yuja lir, kechi inyakner inyaktettsü sadema lir. Iba ama Tsungremi agütsüba maongka toktsür kecha meinyaki angati sen dang bushitepa sen tetemlok nung dang metaloker alitsü. Arung meranga inyakdi pelaa lidi. Tsüngremi moajang.
*****
The Nokinketer 