~ Roseline Mollier

Tanü shisatokden sentong balala nung tejak o tejak na nguyutepa angazükteptsü shibanger aliba mapang ka nung Yanglushidi Sensaksem Sabang (YSS) nung Arogo aser Lokti yanglushitsü sentakba onük balala lemsateptsü maongka angu nung ajaki peladi. Iba sabang nung Laiputi bushirtem, shisashirtem, lokti aser wadang balala nung lenir tajungtemi anir “Lokti Temenen Anema Arogo-i Ola Madokra Shibai Adoktsü?” onük nung amendaker tawa sensaksem nungi tebilemba aser teinyaktsü olen  kar lemsateper.

Lokti Temeneni Rajang Kümdaktsüba

Ochimashi, süpokrem aser lokti meyong miimshia pei jurila atema agiatokba ya lokti temenen tulutibaji lir. Ochimashi ya kodanga tenük mesüngi merumerua meimchiri bendenba ajanga tenzüker. Terenlok mapa nung Nagaland tangar state menepa makümbaji merumeru ajanga adoker; ibai ajanga alima rajang kümdaktsür. Merumeru temenen ajanga arok tata (share) temeden rakzüker ta angatetdi.

C.W. Smith aser J.P. Mills nungeri Naga nunger ethic-ji village gate atena maor (Naga ethics ends in the village gate) ta zülua yutsübaji parnoki ajangshiba aser jung junga observe sür zülua yutsüba lir.  Yimtsüng telongtet nung aou met achiba ya maksü tulutiba aser senchi tulu chir lokti nung mamshi aser semchir-semnor tashi auür nungi jakzükba ta ashiabanga jembi. Saka pei yimtsüng atena or tangar indang ka miimmechia agibajibo auür mapa ta mezüngshi. Iba mentality aser inyakyim nungi tanü tashi memelenshi. Kodang Govt. office amala nung ampangyima rakzükba aser auüyabaji teburji mapa, mapa tajung, out income angudak mapa tajung kati itetogo ta yimer, kinunger aser pur medemer ajak pelateper aser tenüngsang agüja sarasademer yutsür. Tanü tashi Aor-i, Naga nungeri aser Arogo nung tenzükeria dena government sen auüya agiba yabo temenen ama mebilemer, lokti meyong auüya agiba ya temoatsü amai dang bilemer. Lokti ajungtsü atema, ochi shia inyakba ajanga alima ajungketer, renloker ta tangatetba agi anünga lir.

Naga nunger ajak Khristan ta ashitsü akok aser Nagaland state ya Khristani akümba state ka ta ashitsü akok, saka Khrista tesayuba mebenshiba state ka. Ochimashi mapatem ya normal maparen ka amai dang bilemer. Yapang Longkümer-i tawa RTI telangzüba dak amendaker sangdongba 2010-2020 tsüngda tesayur 1803 backdoor ajanga shimba (Mokokchung district nung noklang tema lir), Sorkar nungi scheme balala tat.agi, shiruru farm, ango tzübo, süngdonglitong farmtem lapoktsü tenüng nung sanctiontem meshia agi saka mapa küma meinyaktetba; community hall, tribal working women hostel, tribal youth hall, old-age home, disabled care centre, etc. atema sen meshi, saka pei jurila atema indokba aika lir. Tzükong lenmang yanglutsüba aruba meyanglui agizüka agiba aser iba nungi tenla agütsüba, kari tzübo, park, tantsür-tambur asoshi teyari ta senbo meshi saka pei jurila asoshi amshiadokba mesüra mimzüka yur tera alemba. Ano karibo jaka tezülen posting agütsüra mapai mao ita sen dang agizüka agiba, temesepba aser mim mozütem yoka kibong mesüba, tulur kari parnok tenzüktsü lemzükba 4th grade nisung meyui ita sen parnok agizüka agiba, Scholarship formtem nung tiyazü income enoka agiba, pensioner sür certificate mesayui pension sen achiba, Arogo nung tenzükertemi Arogo rongsen (property) pei juri tajangzük asoshi amshiba, etc. Arogo audit agidang auditori “adjust” dang sür yutsüogo ta jembiba aika lir.  Item ya tera nungi atsüteta meindokra Naga lima majungtsü.

Ochimashi Temenen Tera Kar

  1. Tsüngrem O Nung Tera Mayangba: Naga nunger 90% dak tema Khrista yimsü amangertem lir, ajisaka chichiba Khrista ochi tesayuba angateta amangertembo ajemra. Tsüngrem tenzükertemi anir lokti balala nung lenirtem aser nüburtem aikati ali shi tangatetba agi, pei tebilembatem aser tejangraba atalokdaktsütsü merangdang meteta aser memeteti ochimashi maparen nung tensemadoker. Ano lokti yayim (structure) aser tangatetba ajemba ajanga ochishir lenir kari yanglushitsü bilemaka külem office nung inyaker/tenzüker talisa seniortem/temaba jenjang nung alirtem tashi mekokteti ochimashi maparen nung tensemadoktsüsa akümer aser iba yagi ola madokteti lokti songjen menendaktsür.
  • Züba-züba (Complacency) Bilemba: Ochimashi mapatem majung aser temenen tabo angateter aser ajiteter, saka item ya “alima yimya dangar” ta asüba tangatetba nung inyakba aser ola madoki litepba ajanga ochimashi tali züiner. Naga nunger officeri auüyaba yabo Naga nunger, pei yimer, adianu atema amshirji kecha masü ta temoatsü amai züngshiba yagi alima raksar.
  • Sorkar Mapa Dak Dang Temulung Lemtetba: Private school nung dang tanur züngdaktsütsü jangrar, saka mapabo Govt. mapa dang bushiteper. Naga nungertemi sorkar mapaji dang tajung ta angateta lir.  Ibayongji, tsüraburtemia lanurtem nükjidong tongtetba taküm ka asütsü asoshi pei mapang, rongsen aser shisatsü ajak endoka sorkar mapa arishitsü dang ajungshir. Sorkar mapa dang ngura ta sür sen jenjang aika süaka aputepa mapa alitsü tangatetba aliba ajanga ochimashi maparen renlokdaktsür. Mapa ngur külen sentsüh auüya aotsüsa akümer. Mapa ayoker aser talir napronglai lokti menentsür ta metetdi. 
  • Rongsen Meimba: Meinyaki tenük masepshi nung takar kümnüba wara kati tanü alima menepadok nungji pei tata aser tejangraba mapa mesüaka, “rongsen dang ngura” ta asüba tangatetba nung tim masüba lemangtem nungi rongsen bendena talila kanüba agi metetsümonga ochimashi mapa nung temulung ulua shilem agiteper. Tekülem ki nung tenla sarudanga sünga auüyaba ajangshia aruogo.
  • Kin/kidong/yimer/etc. (Ism) Dang Metetba: Arogo nung toklang tenzüker menden shimba nungi shir lokti balala aser sorkar mapatem nung shimdang ochishir aser tapet nübu bushir agütsür masü, kinunger/kin/kidong aser pei yimer repranga metemsüaka shimbaji ochimashi mapang tamajung rongnung ka lir.
  • Meshimetsüba Yimya: Arogo tenla ki, guest house, office amala asütsüba mesüra tanga tongtipang sentongtem, tat.agi, Jubilee atema tulur dang sen meshimetsü masütsüla. Iba indang jembiba mapang lenir kati ajangshiba otsü ka, “Ni office sema senzüdang Chief Engineer ka pai lokti terenlok sen junga mamshiba agi ni arütsü. Pai nüktzü yima Arogo nunger ki asüba aser jubilee balala aser lokti tentet nung tongti tesemdanger jaokba, ano pei yimer, pei kidong, yimden saru ajak nungji ishiba agi 50,000bo agütsütsüla aser yamaji magütsüra nüburtemi tokoro, lokti memeimer ta jembir, ashishir aser mepelar. Chief guest asütsübaji sentsüh ulura. Item asoshi sen balaka marur. Anungji, nüburtem asoshi aruba nung auüya agütsütsüba dang ta pai ochishia ashi.” Ano tulur kari mesüra nüchiso bushir karibo tzükong lenmang yanglutsü sanction ajak agizüka agiadokba aser pei konang nüngsang bushia arogo nem, mesüra lokti balala nem tenla agütsüba otsü lir aser karibo tanüa yamaji inyakdaki.

Yamala tangatetba aser maparen ajanga ochimashi ya merok mi ama züindaktsür aser iba nung ya asenok tamangertem aika Arogo nung toklang tenzükertemi anir jenbua mali. Iba yagi Arogotemi/Mungdangtemi mapa tajung (social service) aika inyakaka corruption anemabo longjemer ola adokba nung tashi mait ajiteter. Maneni mulungdangtsü tajangshiba ka sapangpur kati seminar ka nung tongti o jembiri taküm kuli ashidang angashiba ka: “Tsüngrem taochi agi kü kinüngtsü Government mapa ngur ozü kibong kanga pela-a alir. Ozüibo kecha meyimlaba aser bilema maliba mapang ka nung ni metettepa aliba adianu tulur kati, ozü kibong yimtsüng Arogo tila nung timtema tenzükba ngua kü kinungtsü atema office ka nung appoint asütsü shiti renemer dang tan hopta nungsa joining report agüjang ta bener arutsü. Idangji, ni aser ozü kibong ama tepetzük tia nung Tsüngrem tenzükba amajok masü ta pelaseta Tsüngrem tenüng sanga office nungji joining report agütsü. Ano tebangkatsü kaji joining reportjia ita trok (6 months) back date nung renemtsü nungji iba ita senji ‘asen dak malangba temoatsü’ ta agizüka sentsüh ajak aomar, ozü nüngdakba aika peria agi. Joko kinungtsüji office nung mazüngi dang alir aser nia kibong külemiang lenir asünung Arogo nung sannükba mapa nung sodi meshi. Tangbo town nung ita sen tuluba agia alir asü nung jangratema alir. Ano Arogo nung tenzükdangbo tonüleni moteter saka tangbo ni onülen ajaki otetter.” Govt. mapa nung ochimashi inyakbaji temoatsü ta angatetba taküm kuli. Ibala tangatetba dangji “prosperity theology” ta ajar aser “glorification of injustice in the name of God” ta ajar. Tanü ibala tangatetba jagi arogo aser anira tarutsü nung ochimashi mapa jendi arentsü. Yisu tesayuba dangi meyiptsü nungdak.

Lokti Temenen Anema Arogo Teinyaktsütem

 Nenok Tsüngrem tenla ki, aser Tsüngrem tanela nenok dak alir ta nenoki memetet no? 1 Korint 3:16

Arogo ya Yisu Khrista zü agi alangzükba purtemi akümba arogo. Ochimashi tenla agi arogo yangertsü nungdak mali. Kodang temeshi arogo senpongi ochimashi rongsen aitdir arogo nung mojingi yimsü asütsü tenzüktsü – nükmerem, konang, tashi toktepba, taka shisangba, mezümekümba mapatem inyak tenzüktsü. Tanü arogo shirangba teraji ochimashi rongsen ajanga ta metetdi. Ochimashi tenla agi mission mapa inyakbaji amajok aser temoatsü malir. Tsüngremji takar Tsüngrem. Arogoi  atangji amangbapur tekümtet asoshi bendanga agüja inyakra Tsüngremi moatsütsü; arogo rongsen agi kodanga anünga malitsü. Ochimashi rongsen konang bushia arogo nem tagütsü; ibala rongsen jagi arogo mementsür ta metetdi. Tanü ochimashi rongsen nungi arogo merüktettsü nungdak. Yisu Khristai Yirusalem tenlaki ochimashi rongsen merüktetba ama ochi inyaktsü sangdongtsüla aser aposutsüla. Yangi ochimashi rongsen nungi kümzüka alitsü tebilemba lemsatepba kar lemsateper.

  1. Amangbapur kija/kibong shia ochimashi nungi kümzüka alitsü kanga tenüngdaktsü. Ochimashi rongsen achiba nungi toklang tenzükertem taküm/kibong nungi tenzüka kanga aroka shisadanga tim masüba aser ochimashi ajanga aruba rongsenji Tsüngrem temoatsü masü saka temenen ta angatettsüla.
  • Yisui ashiba ama, asen tenük nung anak yur tangar tenük merüktsütsü makok, backdoor appointment aser mapa meinyaki ita sen achiba amala nung asen kinüngtsü, kinüngbu, tanur densema lira, item yagi asen taküm aser kibong nung atakatem bendener ta angateta anentsüla. Ochi nung noktakeri dang ochimashi anema kuli asütsü.
  • Tanü yimya tamajung ka tenteta lir aji arogotem, mungdangtem, lokti balala nung kisüjensü, mapa tulu, tat. agi, jubilee, tongtipang sentongtem kar adokra, rongsen tulu yimla tulurtem dangi sarasadema teyari meshia aoba, parnok jaoka sentongtem agidaktsüba ya taaktsü mapa aser arogo dak mapet. Tulur aouyatsü arogoi ajungshir ta metettsüla. Construction aser tanga terenlok balala atema sorkar tenzükeer teyari ajanga inyakadoker asünungji ochimashi mapatem anema arogoi ola madoktettsüsa akümer.
  • Arogo nung züngsem ka income dak alia tenla abenba mesüra tenla tulu abenba ya kanga shisadanga agizüktsüla. Kohima nung tanga kin arogo tila ka nung tatalokba ka yamai, “Nisung kati sen lakh 3 tenla aben, sentep temer par arogo deacon aser Pastor telungjem mena pa jaoker nai tanü tenla paika abenba asoshi kanga pelar, na iba sen ya kong nungi bener arua tenla? ta asüngdang. Pai arogo nunger temulung asütsüsa ochi o melangzütet anungji senji meyipa agütsü.” Ochimashi rongsen arogo senpongi aitra majungtsü ta tangatetba nung meyipa agütsü. Ao arogoi iba amaji tasü ita inyaktettsü asü masü? Arogoi yamaji inyaktsüla. Tsüngremi ochi tenla meimer aser yamaji inyakra Tsüngremi tali moatsütsü. 
  • Arogoi tamasa pei santem Tsüngrem O agi azüoktsü merangtsüla. Mizoram Baptist Church-i ‘dry state’ kümdaktsütsü mechi yi ayoker dangbo tenla memeshitsü aser “tekapu jang melok” meyudaktsüba kechiba süra “tekapu janga” sarutetba nungi parnoki missionary 1000 shi yoka lir. Ochimashi sen agi mission mapa meinyaktsü ta tangatetba. ABAM kübok missionary ochi sen agi yaridar asü, ochimashi sen agi yaridar? Bilemdangdi. Pulpit nungi sayutsüngiba dang masü, kibongtem dangi oa meshidakba aser mindangba mapatem  arogoi metongshitsütsüla.
  • Arogotem/mungdangtem nung tenzükertemi ochimashi mapa inyakertem den tasü ita ochi o agi tongtepratepa ajungshitsüla. Tezülen nungi dang jembiba masü tatongtsüpurtem den indang indanga lemsateptsü nungdaker. 2 Tesalonika 3:15 nung ashiba ama, “aji saka pa tsükchir ama tezüngshi, saka adianu ama ajungshiang.”
  • Tangazükba ajak kibong nungi tenzüker ta angateta, Khristan kibong shia nung ochimashi rongsen ya temenen ta tanurtem dang tila asüdang nungi inyakteta sayutsüla. Tat.agi, tsüraburi pei chirnur dang kibongi rongsen kwi, kong nungi arur shitetba aser ochishia bendenba chiyungtsü dang achitsü aser amshitsü, etc. sayutetba. Apijemtsü Shin 22:6, “Tanur ka pei aotsüba lemang nungji sayutetang; aser pai tain akümdang iba nungi mepilatsü.” 
  • Tanü putu lanurtem aika pei sasa inyakteta (farming, baking, crafting, etc.) lidar. Anungji mapa bushirtem atema ochishia inyaktsü arogotemi tangatetba den külemi lemangtem (vocational trainings, financial aids, etc.) bushiteta yariteptsüla. Nisung ajaki alima yanglushitsü nungdak ta jembir, saka shingaia pei taküm melenshitsü indangbo mebilemer. Anungji temelenshiji pei taküm nungi tenzükdi.

Teinyaktsü Rongdakba Kar

Aika jembiaka ochimashi ya asen dak nungi dang adoker aser aseni dang anendaktsütsü akok.  Iba ochimashi temenen ya pokloka odaktsütsü mesüra anendaktsütsü tashiji nisung shia dak lir. Arogotem/mungdangtem-i mapa tajung aika rongnung late 1980s Yi tongpang anema tasü ita nokdaktetba ya ka asütsü. Yi tongpang mapang rasaba ama ochimashi  anema movement ka tenzüktsü nungdaker. Naga nunger songjen ochi nung tejakleni ta nükjidong nung “Ochimashi Temenen Anema Tongpang” (OTAT) movement ka arogoi anir tenzüktsü ayongzüker. Iba OTAT tenzüktsü asoshi item mera agitsü junger ta lemsatepba kar:

  1. Ochimashi rongsen tenla tagütsü ta Tenla ki kima signboard yanglutsü
  2. Arogo shiai bookmark “Ochimashi mapatem temenen anenang”
    “Ochimashi mapa ajanga atakatem”, amala yanglur agütsütsü
  3. Ochimashi tenla arogo nem tagütsü ta ayimoktsütsü
  4. Ochimashi mapa anentsüla ta kibong shia dangi oa sangkoktsütsü
  5. Ita sen/income dak alaka tenla tali benra aser koda rongsenji angu junga meshitetra kibur nem senji meyiptsütsü
  6. Sen dak rangloker benjung mayongtsü, tongdi o jembir majatsü
  7. Amangbapur ochi tenla yari agi dang mission mapa inyaktsü

Shibai anir tenzüktsü? Koma, kong, kodang tenzüktsü? Ochimashi rongsen nungi koda arogo asüngteta koma litettsü? Arogo aser Mungdangi meinyakra shibai ochimashi anema inyaktsü? Khuret tulu lir. Apusodi!

*****