NLTP ACT 1989 DAK SENTAKBA TEBILEMTSÜTEM

~ Maong Jamir

Okila

Alima nung putu balala nung tebilemtsü balala ajurur. Yimden aser Arogo lenirtemi par putu shisatsü aser tangatetba yari item tebilemtsütem azüoktsü aser yanglushitsü asoshi meranga inyaka aru. Yamaji Yi aser Drugs temenen asoshia parnoki mapa jenti inyakogo. Par mapatem asoshi tenüngsang agütsür. Saka putu tasen melena  terenlokba arudang alima otsüi (History) tesüiba putu koba nung junga inyak aser koba nung aibelena inyak iba indang shisadanger. Anungji iba ocet nung YSS nung jembiba aser  ni ajitetba kar,  aser teinyaktsü kar lemsateper.

Drugs achitsü tenzükba

Mozü (Dugs) achiba tenzükba ya 1980 sülen kanga sashia tenzük. “Yi ajembabo menemteter (smell) saka Drugs achibabo memenemteter”  ta bilema  yi melena Drugs achitsü tenzük. Ano mozü achi tenzükba ya Western Rock Song Culture nungi ajizüka inyakba ka ama bilemer.  Eastern Mirror June 27 nung sangdong agi “substance abuse penetrating rural areas in Nagaland”. Jila nung takar chir teimbai Drugs chia liasü, saka tanübo yimtsüng nung tanur tashi agi achir ta ashir. Aikati Drugs achiba ajanga kechi lendong lir, taküm nung kechi timtem agütsür iba indang memeteti achitsü tenzük. Lanur tajung aika  school nung mezüngtet aser karbo anojungi alima nung pilaogo.  Iba tensa nung tsürabur, yimden aser arogoi kechi koda anepalutsü memeteti lia aru.

Yi ajemer aser Mozü achir  azüoktsü merangba

• Arogo lenirtemi  Counseling agütsüba.
• Kar taküm melenshira ta sür theology azüngi yokba.
• Shiki nung yimdeni shibanga ayuba (Village traditional lockup)
• Maak süa merenshiba.
• Prayer Center-i melenshi nunga ta sür yokba.
• Government jaili yokba
• Tsüraburi pei chir masü ta sentokba (Parents disowning children)
• Yimdeni senchi tulu achiba.
• Yimtsüng nungi aridokba.
• 1980 aser 90 tsüngda nungbo Drugs achir karbo kaseta indok.
• Declaration of Dry state (NLTPA) atema apuso aser Nagaland dry state kümdaktsü.
• Yi bottle jaksaa indoktsüba.
• Gari check asü
• Yi ayokba dokan raksaa indoktsü
• Rehabilitation Center-i yokba
• Detox Camps Arogo aser Yimdeni agiba.

Temalen agüja aliba nükjidong ajakji Yi jemer aser Drugs achirtem melenshidaktsütsü asoshi inyakba lir. Saka item mapatem ajakbo tapet masü ta bilemer. Tanü tangatetba kati arua item mapatem aika melenshia inyakba angudang  Tsüngrem tenüng tali asanger.

Nagaland Dry State ta Declare asüba

Yi ajemba ajanga kibong aika raksa aser lokti nung teraksa jenti adokdaktsü. Yimdong nung züktepba, tanur school nung mezüngtettsü akümba, taküm anojongi pilaba aika liasü. Anungji yi bottle Naga limai maitdaktsüra item tebilemtsütem ajema akümtsü ta bilem. Anungji ABAMi ajungmesosa NBCC den külemi Nagaland Government dang nungi kangzüka Nagaland Liquor Total Prohibition Act ya 1989 küm pass asü. Kodang NLTP ya pass asü, yi ajemer teimbaka drugs achitsü tenzük aser kar dak alaka tanüngba nüburtemjibo maneni yiji metokteti ajem. “Dry State” ta declare süaka Yi aser Mozübo bulua angu anungji iba nokdangtsü asoshi Watsü aser Women Hoho temi anir sepaitem den yaritepba lenmang nung garitem anendakja yi bottle aser mozü pua raksatsü.

NLTP Act ajanga tebilemtsü

NLTP Act ajanga Sorkar  rongsen tsütsülen takoksa jenti angu, Black market  aser  organized syndicate tenzük. Iba dak alaka Adulterated Alcohol kanga bulua adok; koba yi jemertem  temang asoshi kangasa majung. Dimapur aser Dimapur arrtsü nung mim enoker Yi yanglua ayokba butetogo aser ibai ajanga nübu tajung aika süogo aser tashidak tulu ket lir. NLTP Act nung tashimaitbatem kar:

• Yi bottle-bo raksatsü saka nisung yanglutsübo asalentong tejangja maliasü.
• Supply-bo anendaktsütsü merang saka demand-bo manendaktsütetet.
• Yi jemer aser Mozü achirtem tashiyim agi merenshi, saka tangatetba tajung agüja melenshitsütsü memerang.
• NLTP Act ya declare sür külenbo Government ket nung dang toktsü; arogoi aji mapa tatem ta bilem.

Melenshir aliba asangur ka kuli

“Ni Drugs aser Yi jemer nisung ka liasü. Kü tsüraburi Mozü aser Yi bulua manguba tesem nung ni oa toktsü. Mozü aser Yi manguba tesem nunga ibaji ngua achitsü aser ajemtsü asoshi ni atema mela melar liasü, kechiba süra ni memelenshi. Ni bushi aser angu. Tanübo ni Yi aser Drugs bulua anguba tesem nunga liaka,  ni item chiyungtsütem dak merangloker, kechiba süra ni melenshiogo”

Iba asangurba kuli nungji asenoki tangazüktsü aika angur.

Arogotemi Detox Camp

Tanü putu nung tangatetba kati arua ABAM kübok Ao Arogotemi Detox camp agia arudaki. Arogotem iba ama Drugs achir aser Yi ajemertem asoshi inyakba ya Naga lima nung ABAM kübok Ao Arogotem mezüng lir. Iba tejang ya junga ngura Naga Lima dang masü saka  tanga state nunga asen model-ji ajizüka Arogotemi inyaktsü ana nung lir.

Anungji detox camp ya akangshitsüla, temelenshitsü kar lira reprangshia melenshi nung ajungtsü.  Iba dak alaka tanga teinyaktsütem oda Primary Prevention aser Rehabilitation ama nung ya temulung agütsü nung ajungtsü ta bilemer.

Primary Prevention

Asenoki Detox camp akabaji dang Drugs techidak aser Yi tejemdakbo pur asoshi akar. Iba dak alaka, tanü lanurtem jenti Mozü achitsü aser Yi ajemtsü tenzükertem aika lir. Kenü anogo parnok ajak ya melenshinüaka parnok sasa melenshitsü asoshi mokoktetba jenjangi kati arutsü. Anungji tajungtibaji lanurtem ano Drugs achi metenzükdang, Yi ajem metenzükdang, drugs aser yi ajanga kechi timtem agütsür iba tesayubaji tejangja agütsütsü nungdaker. (A stitch in time saves Nine). Onok lanuwa asüdang Arogo lenirtemi Yi aser Drugji temenen ta sayu, saka medemertemibo Yi  aser Drugs chira Kodak nung alir ama asütsü ta ashi. Anüngji medemertemi mesüzükba tashi nem dang kokdaktsü (peer pressure).

Drugs aser Yiji temenen ta dang sayuba agibo memelenshitsü, kechiba süra temenen ta ashiba dang nungi tuluba tebilemtsü iba dak sentaka lir. Oda Drugs aser Yi ajanga taküm nung kechisa takoksa angur iba indang tejangja sayutsü nüngdaker. Tanü Drugs achirtem aser Yi jemertemi ashiba agi parnok mezüng achidang aser ajemdang Drug addict ka mesüra Alcoholic ka akümtsü ta memeteti tenzükba ta ashir.

Küm shia June 26 ya International Day Against Drug Abuse and Illicit Trafficking anogo lir. Taküm themeji “Share Facts On Drugs, Save Lives”  (Drugs indang tejangja lemsatepang aser taküm kümzükang) Iba theme ya PRIMARY PREVENTION dak rangloker yangluba lir. Yamaji alima ajunga nung ‘Primary Prevention’  ajanga dang takokba angutsü ta sür inyaker.

Rehabilitation centre nungdaker

Mozü achir aser Yi jemertem kodang parnok achiba aser ajemba anendir temang nung timtem aika angur koba dang withdrawal syndrome ta ajar. Aikati iba timtemji maremteter. Detox camp mapang iba withdrawal-ji anepalur. Tatsüba agi detox campji parnok temang anepaluba mapang lir. 

Küm jenti parnok Drugs aser Yi lar lia arudang taküm nung tesamaba jenti lir. Tatishitsü agi parnok yimya tajung ajak tamajungi melen, kinungertem den tesendaktep raksa, kiyonger den tesendaktep raksa, yimden den tesendaktep raksa, tamangba/tanela nung tekepokba jenjangi alu, rongsen tsütsülen maka mait jenjangi alu, nüburtemi pa/la dak tamang makar, lokti nungi jendoker, anosa aikasa lir. Parnok detox agiba sülen item tebilemtsütem ajakji reprangshia yanglushitsü/melenshitsü nungdaker aser ibajibo rehabilitation centre nung dang koktettsü. Küm aika anebalur külenang recover süteter.

Tanü Nagaland nung Central Governmenti yariba Rehab centretemji Kohima nung Kripa Foundation aser Youth Mission ya lir.  Dimapur nung Prodigals’ Home aser Bethesda Youth Welfare Society  ta lir. Item ajak nung theology azüngertem inyakdar saka mapatem ajak central government teteyuba nung inyaker. Iba dak ala Jalukie nung nüchiso bushir IM teloki lapokba Operation Salvage rehab centre lir. Ano Dimapur nung Catholic Arogoi lapokba Shalom Rehab Centre aser tanga faith based rehab centreji Life challenge aser Asha Bhawan ta lir.

Asen lima Tuli area Arogo 5-i lapokba rehab centre ka GRACE HOME ta sür lir. Iba ya kangasa nüngdakba shisa kaa lapokogo anungji item Arogotem dang asenoki kanga peladi. Nagaland nung Rehab Centre jenti liaka Grace Home nungsa nisung teimba arur ta jangja jangjaa meteta lir. Iba home ya tashi itshia aotsü asoshi Arogotem ajaki shilem agitsüla ta bilemer.

Iba Grace Home dak alaka asen Naga nunger Arogotemi lapokba Rehabilitation centre kata mali. Temalen shisemba rehab centretem nung maparen junga inyakdar, saka tanü Arogotemi inyakba detox camp nung koma tejang tajung atanger, yamaji Arogotemi lapokba Rehabilitation centretem nungjisa kanga agi tajungba inyaktettsü aser tejang tatangba asütsü ta imlar. Drugs achir aser Yi jemer nübuji asen Aor-sa teimba asütsü ama bilemer anungji ABAM aser Arogotemi iba indang ya kanga shisadang Rehabilitation Centre kar danga lapok nung Arogo asoshi nükdang tajung aser kibongtem asoshi anisüngzük tulu asütsü ta imlar.

Temalen lemsatepba ama asen Aori ajungmesoa iba NLTP Act ya 1989 küm pass süogo. Iba Act ya asangsang kümdaktsütsü asoshi DEMAND-ji anendaktsütsüla, aser temalen agüja aliba asameyangtemji ajanga Demand-ji terabo sotettsü asü ta bilemer.  

NLTP Act 1989 koma asünung ajungtsü

Nagaland Liquor Total Prohibition Act 1989 ya DEMAND-ji mesotetra  SUPPLYji odang alitsü. Temalen ashiba ama iba Act anema Supply asüba nung tebilemtsü aika sentaka lir. Süra demandji sottsü merangtsü asü NLTP Act 1989 ya jogo lapokjang ta jembitsü?, mesüra akangshitsü jembitsü? Dry state ta saka telok-tenji sentepdang, mapa inyakdang, sati benjung mapang, asü-ama ajurudang Yi talubusa amshiteper. Election mapang Yi talubu. Arogoi itemji meteta lir, yimtsüng yimsüsüri anogo shi angur saka kechiba ola madoker? NLTP yagi Naga nunger ajangzüker asü, atakatem bener aruja lir? Lokti nung Yi temenen tali züindaktsür asü? Kechi tazüokba mali black market aser mim enoka yangluba yi agi Nagaland süngogo. Shibai itemji azüoktsü? Nisung kwika Yi agi tepsetogo? Publici ajembaji ka, saka Police, Civil administrators aika Yi jemer duty inyakba lir. Parnoki ozüngi tuyuba ama manidaktetra, ozüng raksara NLTP kechi nungdak? Yi bottle jakreptsüdang nungibo primary prevention, ethics of drinking, Christian life aser healthy living tesayuba nung temulung agütsütsü nungdak tuluba masü no? Anungji Nagaland Liquor Total Prohibition Act koda asü nung takok ngua tajungba bener aotsü ibaji khen meyipa reprangshitsü nungdak ta  bilemer.

*****