Arogo, Yimden aser Laishiba

~ Shilula Imchen (Osang zülur)

“Arogo yabo tanga amai organization ka masü Organism ka lir”

 “Yimsüsüba bangdakjia Tsüngrem nungi”

“Arogo aser yimdenji apuani mesük”

YSS ajanga ayongba webinar tajungtem rongnung kaji iba ya-a liasü aser ano asen nüburtemi tali angajemtsü nungdakba onük ka liasü. Iba ocet azüngba den nisung ajaki YouTube https://www.youtube.com/watch?v=AQnec3tDCRU  reprangtsü ayongzüker. Webinar nung mezüng onük jembir Rev. Yashila-i Aor sobaliba nung Arogo aser Yimden tetezü, inyakyim aser inyakren, tena tsüngta tebendang kechisa item indang jembia liasü. Wb. K. Temjen-i seminar nung adenertem ajak aroka bilemdangtsü aser olemteptsü ajungmesotsüsa (thought provoking and encourage debate) tanü tensa aser Lai nung ajemdaker tebilemba aser tangatetba tasen kar benoka liasü. Rev. Lanu-i Laishiba nung ajemdaker, tangatetba tarok aser tejangja agütsüogo. Kanga dang jangratemtsü olemtepba aser tasüngdangba yokbatem nungi ano ratetshiba mapang lioko. Amanger iba sensaksem report zünger kelen, asenok ano maneni sabang balala nung olemteptsü maongka lapoktsü.

Olong ratet

1. Yimden: Lokti aroki tentetba yimsüsüba menden, lokti ka atema tzüzüng-ozüng lateta aji timi atalokdakja inyakba ajakji yimden mapa lir. Yimtsüng yimden yimsüsürbo Ao Jungliyimti nungi ‘Tata shi’ achir. Jungli Mongsen shiai pei yimden yimsüsüba yayim nungi iba tata shi ya achir. Town/jila yimden aser Ao lima yimtsüng nungji tepila lir, yangibo Tata Shi mali. Yimsüsüba yayimji tera balala.
2. Arogo: Alima nungi balaka shiteta Tsüngrem Chirtem (nübur) asütsü jatetbapurtem lir (Isa 45:4) Arogo nükjidongbo meimchirtem temenen nungi aniteta, tekümtet aser nüchi ngudaktsütsü aser Tsüngrem chir kümdaktsütsü asoshi lir. Arogo nungbo yimtsüng-town-jila ta telemsa kecha mali. Nütsüng teimba-ishiba, arogo tuluba-tilaba ta lemsar arogo yimsüsüba lemtettsü makoktsü.

Inyakyim/Inyakren aser tebendang: Tanü asen tendak yimden aser arogo inyakyim aser nükjidong balala liaka anaprongla mepilatettsüsa sentaktepa lir. O ka nung tenaji kibong ka nung apuani ama lir. Saka inyakyim aika nung tebendang lir.

YIMDEN	AROGO
Yimdeni lokti aser tensa mapang apir ozüng yanglua, nüburtem azüoka ayur	Arogo-i ozüng agi nütsüngtem azüoka ayutsü makok, arogo asoshi Laishibaji tematiba ozüng
Yimden teinyaktsüji limeka (geographical area) ka nung inyaker	Local arogo kajia pei juri arogo atema dang masü saka asen meküta aliba nüburtem ajak asoshi awa-a aotsü tajaba lir. Limeka mali, nübur ajak ajungtsü atema inyaker
Yimdeni tai temeten agütsüteter	Arogo asoshibo temeimji ozüng tuluba. (Guideline ka liaka, Laishiba tutuyubaji tongtibangtiba asütsüla) Yimdeni senchi menchi mesüra ashishiba nübu karbo arogo nungia tenüng atsünga atatsü akok
Yimden nung sarusachi aser senchi menchi lir	Arogo nung sarusachi tax mali (Malachi 3:10) tamang tenla aser ter shilem atema Lai O angateta, pei mulungba ama tenlatsü akok

Laishiba nung Arogo aser Yimden

Laishibai ashiba arogo jenjangji angatet nung dang arogoia arogo amai alitsü, yimdenia arogoji arogo ama amshitsü. Aji makara, arogoji alima lokti tentet rongnung ka ama bilema amshiteptsü, yimdenia Laishibai ashibaji tejangja meteta aka nungdang, yimdenia yimden ama alitsü, yimsüsüri yimden nung yimsüsür ama shitak alitsüla. Yamaji süra arogo aser nüburia yimden ama agitsü.

Arogo tajaba

1. Mt 16:18 nung ‘arogo’ ta asüba ojang ya mezüngbuba amshia lir. “Na Peter aser iba lung manung ni kü arogo yangertsü.” Yisui yangerba arogo yabo Pai dang yangertettsüba arogo. Asenokbo Pa arogo yangerlokertem dang lir. AROGO ta asüba yabo, iba lima tenteta akaba lokti kecha dena khenyongi medemdangtsü tamakoktsü aser medemdangtsü maka. Shingaia Pa amaji Tsüngrem Chir nisung kümer kotak nungi alur, Pai inyakbatem ama inyaker, kangki nung sür shia arur kotaki meyipa motettsü. Arogo yabo, tamang matenbo, nisung shi kolok kisüngibo kodanga mangatetjemtsü. (Ef 3:8-9)
2. Arogo yabo tanga amai organization masü, saka organism lir (living organism). Arogobo taküm. Asenok shibaisa asen taküm ya taküm Tsüngrem meyong ta nangzüker,  tanela nung dang masü, Baptiba ajanga agizüka lir, aser asenok shia daki taküm aliba Khristaji aita lir. Khrista taküm aita alirtem ano Khrista taküm dak ka küma longjemba agi akümba arogo asünung, arogoji taküm arogo.
3. Arogo nung inyakba yabo employment/job ka masü saka TAJABA purtem lir. Item jatetba telok nungi ano alakteta jatetba tejangja akari dang tenzüker. Aji makara, yimden den ochi o jembitsüsa ajuruba tensa nung pei sasa pei dak temulung melemtettsü. Mesüra pei employment oadoktsü tsübudang ola maka kümadoktsü. Ibaji ajanga arogo ola maka akümer asütsü.
4. Arogoji Tanela Temeshi maten aola telok ka masü (Lk 24, T. Mapa 1:4). Khen khenbo “onoki nenok dang masü, Tsüngrem dangang angatsü” ta ashitsü tensa ajurutsü. Stepheni ajuru, Peter aser Yohani ajuru, idangji parnok shisatsü aser tanela agi jembibaji tangari majet (T Mapa 6:10) aser kecha meshitet (T Mapa 4:8) ta shia angur. Tanela Temeshi agi masüng, shi kisüng nung nokdakra, ajibo yimden yimsüsüri metsübutsü. Kechiyong yimsüsüri arogo lenirji parnok den kecha tetsüngta mangutsü. Parnoki arogo leni o reta magira, aji Khristar arogo reta magir asütsü.
5. Arogoji Tsüngrem O metenra mali den saku. Aiben jembiba osü kaji, arogoji tepo (teeth) maket ta jembir saka arogo tepoji Tsüngrem O lir (I Kor 2:6ff). Alima shisa taka aser yimsüsür o-bo history atemba den atemtsü, saka Tsüngrem O bo kodanga süitema maotsü. Anungji arogoji mesüra lenirji Tsüngrem O nung tera aroka yanga melira, spiritual aser moral authority lia mejembitettsü. Idangji yimden tsüngdang arogoji kanga dang yanuh-a angutsü aser asen Tsüngrem sentsüwangshi mali ama angutsü.

Yimden tajaba

1. Yimdenji Tsüngrem sentong atema tentet (Rom 13:1-7)  anungji Tsüngrem dak alema bangdak tashi mali. Lai nung chubatem aser yimsüsür balala den/indang Tsüngremi/Yisui jembidang, “Kü kilir”- Nebuchadnezzar, “ni mezüja shimtetba”- Cyprus, “Temalen nungi magütsü asübo kü madak na bangdakji makala” – Pilate. Yimli raksatsütsü saa Pa dak tashi lir “Ne yimli seret odangogo, seret matua. Ne yimli tatembangji bener arutsüogo”- Belshazzar chuba. Ano tatishitsüji aika lir.
2. Nüburtem khen o bendangtsü nisung teshimtet bangdak yimsüsürtem yutsü. Saka parnoki kechi inyakdir inyakaka kanga kümdanga asadanga inyaktsüla kechiyong parnoki nisung atema o bendanger masü, Kibuba atema (2 Puti 19:14-11) Kibuba dak bendanga amshiba, ochimashi, süpokrem mali.
3. Lai nung nüburtem dang yimsüsür, bangdak tashi alirtem atema Tsüngrem dang sarasademtsütsü ashiba den, yimsüsürtem anema nokdakertemi pei sasa Tsüngremer terasaba bener arutsü ta ashiba angutsü.
4. Ochi mashir, tammang mapa inyakertem yimsüsürtem tsübuang kechiyong parnoki aama aliba noklang nokji Tsüngremi amdaktsüba. Yamaji yimsüsür meshidakerbo Tsüngrem tsüngdang tetsübutsü aser nüburtem tsüngdang taaktsü.
5. Yimsüsürtemi Tsüngrem O-ji külen dang angateter arogoa Yimsüsür kübok alitsüla ta arogoji amshira, Tsüngrem O anema aibelen tulu asütsü. Laishibai alima yimden indanga koma ashir?

Arogo aser Yimden tepila aser tesendaktep: “Arogo aser yimden tsütsülen asen nisungi jembidang, yakta dang, shiba tashi tuluba? Shiba tambu-tanubu? Shiba tama-tesü? Shiba kinüngtsü-kinüngbu? Shiba tetsüla-tepongla?”  Saka aseni asüngdangtsübaji, ‘Laishibai kechi ashir?’, ‘tena tepila aser tesendaktep kechi lir?’ Emperor Constantine aindang yimdeni dang arogo tashi anaprongla amba amato masü, mesüra Roman Yimli arendang arogoi yimden tashi ajak amshiba amatoa masü saka angatettepa ‘mutual exclusiveness’  nung teka amteper nübur külemi jembiti, külemi bendi, inyakdi ta asüba tesendaktep indang ashir. Western lima nungbo tangatetbaji separation of God and state ta küma odar, joko arogoi yimden dang kecha ashitsü mali. Sürabang, yimdeni arogo nungi kecha moral value agitsü mali akümtsü.

Yimdeni tamangba yimsü ka shimer nüburtem nem tashiyim agi amangang ta ashitsü makoktsü. Yamaji peii kechi yimsü amangner, koba Tsüngrem shimer aji noktangtsü makok.  Yimdeni nüburtem shi, temeten, nüchiba aser senmang kümzüka yuja, temzüng ozüng yanglua azüoka, ochi aser tangatetba nung tiptema, yimjung nung nübur lidaktsür. Yimdeni (value system) koba tajung tamajung, ochi tiyazü, temeshi temenen etc bendanga libalirotsüji Yimden atendanger aliba Tsüngrem nungi agitsüla. Aser ibaji arogo ajanga Laishiba nungi agütsür. Tsüngremi alima nung Pa arogo ayuba nükjitong tongti kaji aji lir.

Teshisadangtsü kar: Tazüngeri shisadanga yangi asenok o entepba aser tali angazükshiba tajung atoktsü yimlar.

1. Yisui kechiba aru?

Alima nung yimden yimsüsübaren nung anemsü aser sübokrem amshitepba onsara; sensaker aser tilartembo tali majung; tashidak wara aser shirangertem ashibangba onsara; kasa nüktapangyaa lia puaka, tebursangbo kecha masü saka tetsürlabo long agi onseta endoktsüla; Lai o nung tashitemetetter (Theologians/Pharisees/ Sadducees) aser yimsü aser yimden nung kanga tashi itta amangertem dak temeimbo mali saka külemküja (ceremonial/rituals) mapatemang shitak inyaktsü merangba tesempatsü aser temulungsentsü tekürak mapatem merüktettsü aser metongshitsü aru ta angateter. Aji oda, tatsüba nung Yisu alimai yokbaji kotak yimden yimli ama alima nunga tesünep, tepela aser yimjung agi sünga aliba yimden yimli ka yangertsü asoshi aru ta Lashibaibo sayur. Ibayongji, Yisu arutsü indang shinba o-tem, talisa Lipok nungi Isaia, Micah aser Malachi tashi nung shinbaji arogo akümtsüba indang masü saka yimden yimli tasen kümtetter yimsüsütsü indang shia angur.

• Kechiba arogoji tentet?

Künü anogo ajungbena ka dang, Yisui Peter dang nü tamang tulu (long) manung ni’ kü arogo yanglutsü (Mathi 16:18) ta ashiba asenoki angur. Iba sülen Tenyartem mapang nung Yirusalem nung tenyartemi anir Yisu Khristaji Tsüngrem chir, aser Pa alima meimchir temenen alangzüktsü asoshi asü aser asemnübuba nung shia arur kotaki atu aser ano Pa tanaben meyipa arutsü ta amangba purtem telongjem dang arogo ta jateta aoba asenoki angur. (T. Mapa 2:42-47). Kodang asenoki Yisu dak amangertem longjema arogo akümtsüsa akümba nüngdakbaji reprangdangdir, mezüngbuba nung, Yisu dak amangertem züinba rongnungji bendanger temang teimba aküm, anungji Yihuda nunger aser bendangertem ajakji alima aser tanela jenjang (status) kasasa ser longjemer nüngdakba purtem asoshi temeim mapa inyaktsü aser Osangtajung sangdongtsü asoshi tamanger telongjem tentet aser iba jagi arogo aküm ta angateter. Tenyartem mapang nungbo pei kidang tamanger telongjem sentepa Laishiba bushiba aser sarasadem sentep aliba dangji arogo ta jaa liasü ta Rom 16.5 nung shia angur. Tanü kasa tangatetba nung asen lima nunga asenok tamangertem longjemer arogo aika tenteta lir aser asenok nisung shia ya arogo nung züngsem tajung kaka lir. Anungji, alima nung arogotem ya Peteri anir Yisuji Tsüngrem chir ta amangertem longjemer tentetba telongjem lir.

• Arogo teinyaktsü kechi?
• Mezüngbuba nung, alima yimden yimli ya kotak yimden yimli ama,  ajak asoshi tesünep aser tepela angudak yimli asütsüsa ochi aser teindang agi yimsüsüba menden yangluba maparen nung arogo purtemi shilem agitsüla. Tetezü, “Kodang teindang aser ochishirtemi yimsü asür, nüburtem pelateper, saka teindang nisung masü, tamajungpurtemi yimsü asüdangbo, nüburtem mang ayimer,” ta Laishiba (A.Shin 29:2) nung shia alibaji arogoi angatettsüla aser yimtsüng putu menden/samen menchen, Town aser Municipal Council aser Legislative Assembly nung amentsü pur shimdang, iba tangatetba nung yimden yimliji yanglutettsüsa nüngsena agia shilem agitsüla aser yimsüsürtem asoshiji sarasademja parnokji ochishir aser tiendang nisung kümdaktsütsüla. Aji süaka, arogoiang government sentongtem nung adjust süa sen meshir arogo nunger ki yanglura aser jubilee mongra mesüra arogo nungertemi Tsüngrem masü saka nisungang arogo sentong nung tongti tesemdanger südaktsüra, itemji arogo asoshi mashikoshi mapa asütsü. Aji oda, tanü asen nüburtemi yimden (politics) nungbo tiyazü jembir, tashiyim amshir aser sen akartemi dang takok ngua asayatettsü ta bangpetsa jembiba o ya masü küma arogo nungertemi inyaktettsüla.
• Tanabuba nung, arogo purtem rongnung samaa aliba tanela anir aruba purtem (Soul winners) adoktsüla. Iba atemaji arogoji Tenyar Mapa 17:11 nung shia aliba Berea arogo amaji, asenok arogotema teti sarasademba aser tanü tensa atalokbatem indang ya Laishiba nunga kechi koma shia lir ta Tsüngrem o angatettsü merangba arogo asütsü nüngdaker. Deobar nü sermon ka agütsüba mesüra angaba agi arogo pur akümba tamanger telok masü saka Lai o angatetba agi, ibaji shinü marem, kidang mena melitet, temulungjang nung tarongba aliba arogo pur adokdaktsütsü aser item purtemji Osangtajung bener alima dangi yokba arogo asütsüla.
• Tasembuba nung, saka tongtibangtiba kaji, ana aser talang nung aser asen pi ta mali, arogo ya nüngdakba purtem asoshi temeim mapa inyakba arogo asütsüla. Tenyartem mapang arogo tenzükli parnok aikati pei akaba yoker temeim mapa inyakba aser Paul-i arogo nungertem dang nungi tenla sarur Yirusalem ayawara mapang sensakertem yariba otsü Paul shititem nung asenoki azünger. Tanü asenok tenla kidang amongnü temoatsü sentep nung tenla sen saruba mapa ya shitakbabo tenyartemi par mapang timtemer yaritsü asoshi senotsü bendenba sentong nungi tenzükba tamangertem sobaliba ka lir. (1 Korint 16:1). Ibaji mamai tanüa arogotem nung Food Ministry, Relief Ministry aser Poverty Alleviation Ministry ama tenteta inyaktsüla.

• Yimdeni teinyaktsü kechi lir?
• Tanü asen lima nung Laishibai sayuba amaji, nüburtem nem tesünep aser anisüngzük agütsütetba putu menden, Town aser Municipal Council aser Legislative Assembly alitsübaji kanga nungdaker. Atangji, putu pur, council pur aser MLA-tem rokerpronglaji arogo nunger, anungji Nagaland nung Naga nunger yimden menden ajakji arogo nungertemi akümba, anungji temenen sempaba aser Tsüngrem tsübuba nisung, sen aser yi masü nüburtem meimba nisung, shi azü mazüokba nisung masü saka tangatetba shisatsü aliba aser ochi meimba nisungtemi akümba yimdenji Naga nunger putu menden aser assembly-ji asütsüla. Aji süaka, asenok arogo nungertem asoshi asen lima nung tebilemtsü aser tebilemdangtsü aser teyanglushitsü aliba tesem tulutibaji “Ochishia Meinyaktetba” ya lir. Pilate amato asenoki ano ochi ya memetet aser mangatet, iba jagi asenok nüchi makümer.
• Yimtak aser town nung alir sensakertem indang senotsü aser jangotsü chitsüba nisungji nüchi masü; pei lima nung terenlok mapa inyaktsü tangari agütsüba sen agi pei kija rongsen akümba nisungji nüchi masü, lenmang tajung nung jajatsü, sen meindoki taneptsü angutsü aser kaketshisatsü tajung agütsütsü melen item sen ajak jagi pei rongsen kümer vote alitsü bushiba aser iba sen jagi pei vote ayoker arogo nungertemji nüchi masü. Iba jagi asenok arogo nunger azü-ak jenjang nung aliyonga, asenoki maker aser lenirtemia nüburtem sen agi pei sen ama kümer asüküma senzübaji alima ajak akok amai bilemer. Akhidangbo asenok ochi nung langtem temer amang saka tanübo ochimashi nung necktie agir amangteper. Akhidangbo langtem temer nok-nü amshia ochishia yimsü asü saka tanübo necktie agir pen amshia auyar. Iba ya asenoki Laishiba junga mesayu, mebushi aser mangatetba agi asü ta bilema, ano khen asenokbo asentenshia Laishibai kechi ashir ta asübalen meyiptsü kanga nungdaka kümogo.
• Yimten majungbaji yimsüsür majungba kisüng agi masü saka nüburtemang tamajungba asüba agi, kechiyong yimsüsürtemi nüburtem shimer masü saka nüburtemiang yimsüsür shimer. Asen lima nung ochimashi tenzükba teraji asenoki meinyaki chiyongner aser manger sangwa nung takar kümner. Ajisüaka, Laishibai ashir, “Mapa meinyakerbo chia mechiyongtsüla,” 2 Thessalonica 3:10. Aser Ngasangatema bendenba rongsenji ajema akümtsü (A.Shin 13:11.) Joko, asen lima nunga yimden yimsüsürtemi anir rongsen renloktsü atema sentong tajung atonga mapa inyak tenzüktsüla. Asenok ya Delhi nungi aruba sen nungi commission alepzüka agitsü mesüra Development fund nungi percentage ka agizüka ayutsü ta asüba meindang shisatsü, teka talang aser auür kolok nungi nüchi akümtsüla. Item sen jagi chiyongbaji chiyongtsü masü tashidak aser item sen jagi yangerba kiojentemji anisüngzükdak masü saka shisabuludak tesem akümtsü. Kechiyong Laishibai ashir, “Itemji kopi melii ayi ama lepdoktsü aser tsünütsü lanu ama kongadoktsü. Itemji alima nung mali küma lepdoktsü.” T. Ken 37.

Asenok ya Ochi dak amangba arogo nunger asünungji, joko ochishia yimsü asütsü aser rongsen bushitsü tenzüktsüla. Sen ka agi ana asem küma rongsen renlokdakja inyaktsüba ya Laishibai melaba lir. Iba jagiang, Yisuia Mathew 25 nung takar nisung kati par kilirtem nem tajangzük lia business inyakdaktsütsü atema pei sempet aser kolok yari pa meyong sen lemtsür aieni oa adokba o entepba otsü ka angur. Tanübo asenoki inyakdi asübo, yimden tashi amshia ali tema aser telong nung akaba rongsen bushia pei lima takar kümdaktsütsü koka lir. Aji oda, yimtak yimtsüng nunga Nagaland Village aser Area Councils Act, 1978 Arla 13. 6 & 7 nung Village Council-i yimtaklirtem asoshi council senpong nung tetemlok lia mesüra melia sen apuja bank ama kümer yaritsü latetja lir. Iba denji ano yimtaklirtemi bank aser financial institution balala nungi sen aputsü atema security nungdakra sen apur meyong ali kimong sota yur security agütsütsü. Iba ama nung jagi tenzüker, joko asenok MLA-temi anir nüburtem meyong miimzüka agitsü bilemba yimden masü saka nüburtem dang rongsen angutsüba lemang sayua yariba yimden küma yanglushitsüla. Joko, Bank aser Financial Institution-temia asenok Khristan, arogo nunger, Yisu dak amangertema, ochishir, meyazürtema ta asüba agi asenok dak temulung lemteta matidaki sen aputsütsüsa asenok tuluba nungi tilaba tashi alitsü tim. Alima nung arogo tenzükertem dangbo yimden yimsüsürtemang, ano, chubatem madak chuba, Kibuba Tsüngrem yimli kübok inyaktsübajiang khuret tuluba lir. Iba yongjiang, Laishibai asenok dang ashir, Tsüngremer yimden yimli aser Pa ochi lemangji tama bushima-ang, süra asenok nungdak ajak ataloktsü. Mathi 6:33.