~ Maong Jamir
Yanglushidi Sensaksem Sabang (YSS) nung talila tangazükba jenti angu nung temalen ni züluba, Shiba Aitsütsü, kaket nung “Arogo nung matamabensartem jenjang” aser ‘Lokti nung Matamabensartem jenjang’ ta sür ocet zülu. YSS nung tangazükba tasen jenti angazük nung itemji kar enoksemer iba ocet zülur.
Ao oshi nung jaja moteter, tenük majung mesüra tenük tapok, tenarong agi mangashir, tekolok meshitak, teka maketer, o mashir, tejak aser temang tereprangtsü tanger dang nungi balaka alirtem ajak dang ‘matamabensartem’ mesüra ‘tangar memenepertem’ ta ajar. Engraji nung ‘Disabled’, ‘handicapped’ aser ‘impaired’ ta amshir.
Engraji oshi nung ‘disabled’ ta süra asen Ao oshi nung ‘mokoktetba’ mesüra ‘meinyaktetba’ ta ajatsü akok. Impairment ta süra pa/la temang nung shilem ka agi mabensaba mesüra timtem kar aliba aser handicapped ta süra pa/la meküta aliba purtemi otetba, inyaktetba pa temang nung mabensaba ajanga meinyaktetba ta meyiptsü akok.
Asenok Ao oshi nung matamabensar, yimer memenepba nisung ta ajar. Saka item olongtem nungji nisung ka jenjang kanga nema lua mesüra ajema kümdaktsür aser parnokia magizükteter. Kechiba süra parnok karibo tabensar den tali mapa tajung inyaktettsü tekolok lir aser yamaji inyakba angur. Iba yongji Mapula Lemtor-i “Mokokmein” ta asüba ya tapetba lir kechiba süra iba yagi mokokmein tapu aika ayimjemer, aser parnokia agizükteter. Kechi agi mokokmeiner? Parnok tenarong agi mangashir, tenük agi mangur, tetsüng agi jaja moteter, aser pa/la shi azü aser tekelok tashimait, a.a., saka iba jagi parnokji iba jagi jenjang tajemba mekümdaktsür.
Asenoki ‘matamabensartem’ mesüra ‘tangar memenepertem’ ta ajartemi tanü putu nung anema alir mesüra temang shitak alirtemi mokoktetba mapa aika kokteter. Anungji parnok dang “differently abled people” karibo ajar. Kechiba süra asenoki mamangtettsüka yimya balaka ajanga anema alirtemi inyakba mapatem ajak inyakteter. Alima otsütemji zündangra asenoki item ama ‘mokokminertemi’ asenok tabensabapurtem ajangteta inyakba aika lir. Saka Tsüngremi meimchir ajak nem sempet balala agüja ali nung iba ojang yaa sapua mashir.
Lokti nung mokokminertem jenjang
Tanü alima nung tebilemtsü tulutibaji mokokminer nisungtem ya masü, saka apeet asüng kecha maketba nisungtemi mokokminer madokdai taküm yimya aliba ya lir. … tabensa nisungi mokokminer mangatetba aser metongtetba tebilemtsü ya ulura. – Zülu Jamir
Tanü kibong kar nung tanur kar tera meshitak ama sora, lokti par kibongji atakatem kibong ama züngshir aser aiben tetsü-tebu menen, tsüraburi aibelenba menen ajanga ta obendang dang agütsür aser sentoka toktsür. Iba yongji asen lima item tanurtem jenjang maka akümer aser parnok sempettem lokti nung mamshiteter.
Tanü asen lima nung item ama tanur soteter kibongtemi item tanurtem yimya balala nung amshir. Kibong kar nung item tanurtem sotetba ya atakatem tulu ama bilemer aser tanger dang mesayutsü asoshi takdang telung nung shibanga ayur aser akümli tepiyong aiatai tia nung alima tebor tajung mesayui toktsür. Kibong kar nungbo parnokji room nung shibanga yutsür, karbo yinzü agi alena yutsür. Ano kibong kar nung item tanurtem ya schooli meyoker aser kidang kilir/alar ka ama amshir. Kibong kar nung ano tali anepalur aser tsürabur dak arishi tepiyong metaloker lidaktsür (dependent).
Item tanurtem ya Tsüngremi yangluba. Osangtajung Yohan 9 nung Yisu nütsüngtemi nükpoker ka indang Yisu dang pa tenük apokba ya shiba tai ajanga ta asüngdangba angur. Yisui langzü “Iba nisungi süshia, pa tsüraburi süshia temenen mebenshi: joko pa dak Tsüngrem sentsüwangshi jungkai adokdaktsütsü asoshi…” pa tenük tapok aso. Item shi nung mokokminer purtem dak sempet aika lir. Asenoki meimlaba mapa jenti parnoki inyaktsü akok. Item mapatem ajanga Tsüngrem tashi tali jungkai adoktsür. Saka, asen lima nung item tanurtem ya tagidak maka ama bilemer aser sentoka toktsür.
Kibong aika nung tsürabur shisabuluji; “ni sür shibai pa/la reprangtsü?” Tsürabur karibo ni masüdang pa tama südaktsünüali ta jembir. Anungji iba shisabulu nungi anentsü asoshi tsüraburtemi item tanur ya teküratiba nung teyari lemang balala bushia yaritsü nüngdaker, Aser iba den lokti aser Arogoi nungittsüla.
Kodang mokokminer (tsüngtsüker, nükpoker, teka mali, temeli lemta, tenarong tajak, etc) ajurudir, asenok tenük-telen abensa alirtemi parnokji shiranger amai bilemtsür aser bilemer, saka parnokji meshiranger. Parnokji temang nung meshiranger, saka tenük apokba dang, tetsüng-teka mabensaba dang. Parnokji shiranger ta mebilemtsü. Temang abensa alir karibo parnok healing crusade, prayer centre-i anir oa tanebtsü asoshi sarasademtsür. Yisu tasüra sünga shia arutsü nungji anebtsü, temenen nangzükang, lumiang, tamang ulushiang, ta ajungshir aser sarasademer, saka aika tanebtsü mangur. Anungji taliang guilty, shisabulu bendenloktsür. Yamaji tabensartemi mokokminertem khuret tuluba kümdaktsür. – Wati Longchar
Ashiko shi temang nung mokokmin keter asobaji melenshitsü mesüra yanglushitsü makoktsüa akok. Saka pa/laji sowar (fool) ka ama mebilemtsüla. Pa/la temai adokdaktsüba ajanga, pa/la tarutsü nung tsürabur dak memetaloki litettsüsa sayutettsü mesüra angazüktsüa akok. Chinese nunger shin o nung yamai shia lir. “Nai nisung ka nem ango (fish) ka agütsüra pa kenü asoshi chiyungtsü peritsü, saka nai pa dang angu aputsü sayura pa akümli tepiyong achitsü”. Tanü mokokminertem kodasür parnok sasa ayangaa taküm alitsü iba lemang par sempet dak apet sayutsüla. Iba nung tsürabur aser lokti teinyaktsü jenti lir ta angatettsüla. Tanur karbo kodanga mesayutettsüba jenjang nung lir aser parnokji jenjang balaka. Saka mokokmin keter asoba tanur ajak kasa masü. Tanga lima nung mokokmin keter asoba purtem nungtugu kümtetra, asen jala/jabasotem mekümtettsü na? Atangji kümtettsü.
Tanü lokti nung tebilemtsütem ya nisungbaji masü saka lokti tashi maitba ajanga item tebilemtsütem tali ulua kümdaktsür. Lokti nung aliba metok mepiriba purtem anitettsü asoshi parnok centre ka nung oa toktsüba ajanga dangbo temelenshi kangabo mangur; kechiba süra asen lokti tangatetba memelenshi tashi parnok tatongokdak maka aser angazükbaji amajok akümer. Anungji tanü lokti tangatetba melenshia parnok lokti nung arok tagidak akaba nisung kaka ama amshiba ajanga dang terenlok tuluba angutsü.
Anungji item tanurtem anitettsü asoshi tsüraburtem khuret dang masü saka lokti nung ajaki shilem agitsü nüngdaker. Tsüraburtemi item tanurtem sayutettsü merangaka, lokti-i parnokji mezüngokra ajakji amajok. Anungji lokti-i parnok ya atakatem chir ka ama masü saka ‘Tsüngrem Chir Pa sentsüwangshi asoshi yanglu’ ta bilema amshitsüla. Tanabuba nung, lokti balala nung parnok nem shilem agütsütsüla aser parnok arua tentettsüsa lemang satema lapoktsütsüla.
Tanü alima ajak nung government aser lokti balalai item nüburtem anitettsü asoshi asameyang tajung yanglua inyaker. Anungji asen sasep nung lokti ajaki item nüburtem mesendoki tapet teyari agütsütsü nungdaker. Iba mapa ajanga kenü anogo asenoki mokokminer ta mesüra ‘mabensabapur’ ta züngshiba purtemi asen nüburtem nem tajangzük tulu agütsütsü, aser ibaji ajanga Tsüngrem tenüng tali sentsüwangshitsü.
Polio tashidak keter asoba nisung kati yamai shia lir “Ni jaja moteter, saka kü taküm nung kecha tesasaba mali, kechiyong ni inyaktetba mapa jenti lir. Saka nüburtemi ni kechi inyakteter iba indang masü, saka ni meinyaktetba indang dang jembir”. Anungji item nüburtem dak kechi tajung ali ibaji asenoki züngshidi aser lokti asoshi amshidi.
Arogo nung Mokokminertem
Temulung shirangtsü taküm aika lir. Yari nungbo ajungtsüla shibanga yur südaktsüba, maka mait tia agi anepaly mesütet tashitak tudaktsür tasü yongyaa amshiba tapayutsür aika lirja. Item nemji teyari agütsü nung Yisu-a menüremtsüakoti. – Mapula Lemtor
Arogo ka nung takar aser sensaker, tulur aser tilar, tetsür aser tebur, tanur aser tain, tazünger aser mazünger, anema alir aser manemi alir, abensaa alir aser mokokminertem ajak lir. Parnok ajak Khrista meyong “Yihuda nungera masü Grik nungera masü, alara masü nüchia masü, tebura masü, tetsüra masü, kechiyong nenok ajak Khrista Yisu nung ka dang” (Galatia 3:28)
Saka tanü putu Khristar Arogo nung süoki ia mebilemdangba telok ka lir aser itemji “Mokokminertem” ya lir. Parnoka Tsüngremi yangluba aser Tsüngrem meyong. Saka parnoki ‘mangaashitsü’, ‘mangatettsü’, ‘memetettsü’, ‘mangutsü’, aser ‘meshisadangtettsü’ ta asenoki bilemer aser parnok dang Osangtajungji mashir. Anungji mokokminertem aika iba Osangtajung mangashii aser memeteti iba lima nungi pilaogo.
Asenoki Tanela Temeshi tashiji ‘iba tashi ya dang’ ‘iba tashiji dang’ (We can’t limit the power of the Holy Spirit) ta ashitsü makok. Asenoki kodang parnok den jembidir, Tanela Temeshi ajanga parnok nem tangatetba agütsütsü. Ano Tsüngrem Osangtajung-ji jembiba agi dang masü saka mapa agi asenoki sangdongtsü akok. Tsüngrem osangji ‘temiem’ anungji temeim sayuba ajanga parnoki Yisu temeim indang angatettsü akok. Anungji Mokokminertem den Tsüngrem Oji mapa agi aser Arogoi temeim agi sangdongtsüla.
Arogo nung Pastor, Women Pastor, Youth Pastor, Child Pastor, Christian Education Director ta shima lir. Arogo ka nung nütsüng 1000 ka nung Mokokminertem 10 mesüra 15 danga lira, parnok asoshia tesayur nüngdaker. Kechiba süra parnok nisung 10-15-jia Tsüngrem tsüngdang senti ta angatettsüla. Kokra tanü telidak toklang tenzükertem ‘Mokokminertem” anepalutsü asoshi training terabo agitsü nüngdaker.
Anema aliba Arogo (Healthy Church) nung nütsüng ajaki ‘ni iba Arogo meyong’ ta bilemer. Saka koba Arogo/ lokti nung nisung kari pa/la iba Arogo meyong masü ama bilemra iba Arogoji ‘Shiranga Aliba Arogo’ (Unhealthy Church). Aser tanü putu nung ‘Mokokminertem’ aikati ni iba Arogo meyong ta bilemaa malitsüa akok.
Revival aser Youth Camp mapang asenoki Tsüngremer sayatenya mapa aika angur. Item sentong mapangtem dak alaka tanü asen Arogotemi Tsüngremer sayatenya majangshir, kechiba süra asenoki tashimaitbatem züngoka mali. Laishiba nung shia aliba ama “Kong tashimaitba lir yangji Tsüngremer tashi tali jungkai adoker” (2 Corinthians 12:9). Yamaji Tsüngremer sayatenya mapaji item Mokokminertem ajanga asenoki anogo shia angutsü.
Tsüngremer sayatenya mapaji nükpokeri angubaji dang masü; saka nükpokeri munguaka pai/lai kechi inyakteter aji Tsüngremer sayatenya mapa ta angatettsüla. Aser Arogo teyari ajanga iba sayatenya mapaji asenoki angutsü.
Tanü asen tenyaba mapa nung mokokminertem dang masü, saka süoki ia mebilemba telok, züngtoka/jendoka yutsüba telok aika lir. Item nüburtem asen tenyaba mapa nung mezüngok tashi asenoki Tsüngremer sayatenya mapaji mongutettsü.
Kibong aika nung mokokminertem kinungertemia anir mesünzüner. Parnokia Christmas pelatepbaji experience asütsüla. Anungji 1019 küm Christmas atongtsü anasa gari asem nung parnok mokokminer pezü anir Christmas decoration tesem balala nung chiyongtsü chia ajia senzü. Inaji dang masü An (chicken) angutsüba game parnok ajak saidaktsü aser tia kaa parnok kaka angu. Ano Christmas anogo atongtsü hapta anashi liasü, saka kidangi shilangdang parnok rongnung kati yamai ashi, “taküm Christmas-sa tajungba.” – Nai mapa tilaka inyakba ajanga tepela sempet bener arutsür.
YSS züngsemtemi asen ABAM aser Arogotem dang mokokminertem anepaluba nung teinyaktsü kar lemsatepba yamai lemsateper:
Ni meteta aliba nükpoker ka, pa tenük poker aso. Tenük agi mangurji school-i mao. Saka par sünglang anasaji primary school ka liasü. Anepdang lesson agibaji teyi school-i aoba meyipa arudang anepdang agiba lesson ajak memory sür züngasa sayu ta ashiba lir. Lanuwa nungi ken mejema guitar temasa kuli asü. Sentep nung pai ken atendang nüburtem nüksü alua temoatsü anguba kuli lir. Pai taküm kuli ashidang ano kasa temoatsü angur. – Tayongtemjen
- Kokra ABAM nunga Mokokminertem atema ministry jurila tenzüktsüla. Iba ministry nung inyaktsü asoshi special training agir alir shimtsüla.
- Mokokminertem alakteta anepalutsü asoshi Arogo nung Ministry balaka alitsüla. Tanü tashi nung iba ama Ministryji ‘We Can’ nüngja agütsür Kohima Baptist Arogo nung tenzüka lir.
- Mokokminertem dang masü saka tsürabur, adianu aser parnok yaritepertem den Arogo tenyaba mapa inyaktsüla.
- Arogo nung toklang tenzükertem Mokokminertem den koma jembishinütsü ajak tali metettsü asoshi training terabo agitsüla, ibaji ajanga Arogo nung liromedema tenyaba mapa inyaktettsü.
- Arogo nung Mokokminertem jenjang indang tangatetba agütsütsü asoshi shisadokten mapang shia akatsüla.
- Mokokminertem nem vocational training agütsütsüla. Parnoka kenübo shinga daka memedaloki litettsüsa yanglutsütsü koka lir.
- Temsüa dang lira Mokokminertema Arogo nung toklang tenzükba mapa aser Deacon nung amshitsüla.
- Ki atena moutetertem asoshi rongsen endok mesasai daycare centre yanglutsüla.
- Tenlakiji Mokokminertema arutettsüsa aser satoksatoka arua mentettsüsa yanglutsüla. Tenla kidang Wheel Chair ayuba aser sentong balala nung Sign language amshiba ajanga Mokokminertem Arogo nung züngokba tali jangjatsür.
- Arogoi iba ministry meinyaktetra shirnoki parnok anepalur item telokji Arogoi nungittsüla.
Mokokminertemi mangatettsü ta asenoki bilemer saka Mark Twain-i yamai shia lir “Taochi oshiji narongjaker-i angashir aser tenük tapoki-a angur”
The Nokinketer 