~ Ayutemjen

Aikati  Aor ajak Khristan kümatoker asü nung joko limapur sobaliba meinyaktsüla, amatoktsüla, benjongbentsü mamungtsüla ta jembir. Yim kar nungbo  süngkonga mayutsü ta ser intokogo. Yim kar nüngo amai ayutsü yimdaki bener adokdang Pastor-i sarasadem masütsüla ta ashishitep o aika jembiogo. Tetsü-tebou ken matentesüla, yar tsüngsang nung shilem magitsüla, Tsüngkotep jacket (vest) semer sayutsüngi masütsüla. Asenok aikati temesüng nungeri inyakba sobalibabo kecha mashishi agizüker, aser temesüng nunger sobaliba ya Khristan yimsü amai bilemer. Ya tai tangatetba lir. Asen sobaliba tajungtem koda wazüka ayutsü? Khristan tesayuba nung tzüsenshir koda benjongbentsü (Tsüngremmung, Moatsü) aser sobaliba ajanga Tsüngrem sentsüwangshidaktsütsü? Sobaliba tamajungtem kobai lokti rajang kümdaktsür itemji melenshir tejakleni aotsü?”

Iba onük ya July 29, 2021 züngia nungi Yanglushidi Sensaksem Sabang (YSS) shisalemsateptsü atema benloka sensaksem aka. Onüki meshiba ama züngsem aikati shisalemsatepogo. Lemsatepba nungi kü shisatsü yari KHRISTAN TAMANG DEN SOBALIBA LIROMEDEM ta ser Tsüngrem dang sarasadema tangatetba kar lemsatepa zülur.

Yisu Khrista aser Sobaliba

Yisui Sobaliba ajungkettsü: Yisu Khristaji Tsüngrem chir aser kasem nung Tsüngrem ka ta asenoki amanger. Pa sor alima nung mapang tatsüka alidang Tsüngrem amaji dang shisang shisanga alitsü koka liasü. Saka Pai alima sobalibaji akhüm keta dang amshi. Pa Tsüngrem süaka par Yihuda nunger sobaliba nung yintetba kuli kar:

  • Tinübuba nung pa mejeptok
  • Par sobalibai melaba ama küm 30 majung tashi yimjak nung mokarai ali
  • Teshimtet nübu ama (Nazarene) Pa kolak nung kusünok matalok
  • Yihuda nunger ama Pai sobulemtsü shitak sobu aser par oshi agi jembi.
  • Ali chuba nem saru agütsütsüji tim sobaliba liasü, anungji Yisui “Kechi Kaisar meyong aji Kaisar nem agüjang aser kechi Tsüngrem meyong aji Tsüngrem nem agüjang.” ta ashi.

Iba yagi sobaliba tajungji metentsür

Yisui Sobaliba aitsü: Koba sobaliba tamajung lir, item anemajibo Yisui taitsüba agütsü. Sabbath anogo nung kecha meinyaktsü par sobaliba liasü saka Yisui anebtsü aser Osangtajung, mapa tajung atema jaja. Nüktapangtatsür lung agi onseta endoktsü par sobaliba liasü saka Yisui kümzük. Yisui item mapa tajung inyakba agi Tsüngremi temenenpur meimer aser kümzüker ta tangatetba tajung sayua  sobaliba tajung tenteta yutsü. Item ya Yihuda nungertem asoshibo sobaliba anema Yisui inyakba lir. Sobaliba tamajung anema jembidang kar dangbo tiyazü ta aja, kar dang anemsübatem, kar dangbo mojing chirtem ta jaa artsü. Tenlakidang par sobaliba kümer shishilempaba ngua Yisui ain adoka shishilempaba langbang meküpdoktsü aser parnok aridok.

Ibai mesüka asen sobalibaren nung tajung aika dang lir, itemji asentenshitsüla aser tajungba nung ajungkettsüla aser tamajungtemji entoktsüla. Iba yagi aseni amangba Tsüngrem sentsüwangshidaktsür.

Khristan tamang den sobaliba liromedem

Ibai tajungba nung angatettsü atema shilem asem kümer lemsateper, itemji:

  1. Libaliroyim
  2. Benjongbentsü/Ampngtsümong
  3. Tekülem/Anempong

Libaliruyim

Küm ishika tejaklen arogo nung tetsürtemi asen tetsü tebou kensü nung gospel ken ka atenba (fusion style), aji Tsüngremi mepelar tatok nangzükang ta ashi. Nebo tekülem nung asen tetsü-tebou kensü enoka külemba nung kecha tai mali ta belemer… Ano Aor benjong-bentsü awazüka ayutsüla saka Khristan tamang arurji koba Tsüngrem tsüngdang magizükteter itemji mebenshitsüla.  – Alila Longchar

Asen Tsürabur sobaliba tai mesüra temenen kümja arubaji asenok ajaki meteta lir. Pongmang nunga süng asen sobusolemtsü sobur pongmang nung temeneni arishir mesüra temenen kar meindokjem lir ta rattettsüba ajangshiogo.  – Matsüng Longkümer

Iba tangatetba jagi sen sobalibaji temenen amai bilemer. Ya tai ta angatetdi.

Sobalibaji Tsüngremi asen nem moatsüba senmang lir. Taküm libaliroyim nung anogo shia kija taküm aser lokti nung tim libaliroyim indang angatetdaktsür, itemji:

  1. Oshi-oben
    1. Tim kibalembuba
    1. Tain dang akhüm tsübuba
    1. Subosolem shitak suboba
    1. Tajayim shitak ajaba (Odi, oya, oko, anük…)
    1. Yar tsüngsang
    1. Wain-shin
    1. Achi ajemba/Chiyungtsü
    1. Kenten-menü
    1. Lenpitsüla… yamala

Item ajakji meteta timi mesamai benshibaji kanga tongtibang lir. Ajakjibo rasa-a mashir saka item rong nungi kar tera rasa-a lemsateper.

Oshi: Tanü tendak asen Aori Ao o mejembitetbaji konang ama bilemer. Lanur aikati pei oshi mashiba agi  pei lokti nungi atsüngzükbaji angur. Pei kin tekülem kidangi maobaji oshi tetsükdaktsü aliba ajanga ta kuli lir. Yimer rongnungbo tashir, tangateter aser takar ka, pa pei yimtaki arua yim mungdang nung Nagamese agi jembiba ya konang masü. Anungji tsüraburi anir pei kidang asen o jembitsüla aser  tanur nem ibaji angazükdaktsütsüla. Ibai rongdak teinyaktsüka kümogo, aji ta mesüra asen oshi samatsü ana nung lir.

Sobusolem: Sobusolem ya temang lema yutsüsü aben süoshi ka dang masü, saka sobutsü ajanga  kin ka ayak aser kidong ka jakzüka aruba sayur. Anungji alima kin ajaki pei süoshi awzüka ayur.

Thailand nung every Thursday Office nung inyaker ajak traditional dress agir. Bhutan nung office nung inyaker (school uniforma dena) ajaki traditional dress agir. Public nüngdak balala atema tulur ajurui aodang traditional dress agir dang aor. Taiwan nung indigenous Pastori sayutsüngidang traditional dress agir, yamaji alima aika nung inyakba nguogo. – Wati Longchar

Asen Aor sobusolemtsü indang kodang jembidir, tekülem sabang nung Aor Tsüngkotep tola (Vest) semer noktakra konang bushir ama, temenen ama bilemer. Iba tangatetba nungi asenok pilatsüla. Pei kin sobutsüsa süaka yartsüngsang nung agiba sobutsütemjibo Khrisitan tekülem nung mapettsü südi. Iba dak alema mapang mapang nung pei kin sobusolemtsü tim sobubaji kecha tai mali ta angateter. Asen Aor asoshi Ao Kin sobutsüji dang masü, iba kübok kidong sobutsüa lir, iba yagi shibaji shiba pa/la tali shisanga jangjatsür. Anungji ibai aseni wazüka ayutsüla.

Kenten-menü: Tanü asen tekülem nung temesüng nunger kensü nung dang lokti ken teimba atener. Ya dang kotaker kensü ama asenoki bilemer. Asen sobaliba kensü yabo taaktsü ama bilemer. Kechiba? Asenok tangatetba makaba agi. Aor kensü ya-a asenok asoshi Tsüngremi agütsüba kensü ta meteta asen Aor kensü nung tekülem ken yanglua atentsü ajungshiteptsüla. Lanurtem karibo Ao kensüyim nung ken mejema tena tekülem nung shilem agiba ya kanga junger. Ano temaba jenjang nung iba kentenyim ajungkettsüla aser angazüktepba agi alimaia junger ta shitettsü.

Tetseo Sisters-i par sobaliba sobutsü sobur par kensü nung par kongki tema ken yanglua atenba agi Chakhesang sobaliba kanga ajungketsüogo, joko alima ajongai parnok sapur. Mizo nungeri parnok olasü nung par oshi agi ken atenba asenoki mangatetaka kanga anganer aser tenshir. Sürabangla asenokbo kechiba?

Benjongbentsü/amungtsümung

Onok college nung azünger kin ajak indang “festival” monga arur. Iba anogo nung shir among mongdir parnoki iba kin sobutsü sobur kanga dang mera keta parnoki tekülem sentep agi. Iba among nung iba among kechiba amonger aser tetsü-tebou sobaliba tajung kechisa lir itemji lemsatepa tangazükba tajung ngua among. Sentep temer benjong tenüng nung parnoki chiyungtsü/süngo renema ibaji chia jema pelatep. –  Narola Walling

Asen Aor sobaliba benjongmong aika rongnung tanü tashi benjong mongaka/memongaka aseni meteta alibaji Moatsü aser Tsüngremong ya lir. Tsüngremong nüngdem nung iba ocet  lemsatepa zülur asü nung iba benjong ana indang tera shisemdi.

Moatsü: Aor asoshi ibai benjong ya tulutiba lir. Küm shia alu puok arem aliba moapu küma chitoker aji mapang shitak nung mi yoka rongtoker tsünüsempongtsü aser tsük metsü yoker. Yamaji kodang metsü prokba/yokba mapa renemdir, iba metsüji mapang shitak mokoa meia teraksatsü ajak nungi kümzüka tsüksüngonsüng südakjang ta temoatsü meshiba benjong amonger, iba benjongmong dang Moatsü ta ajar. Akhidang yim kar nungbo ibai anogo tenetnü tashi yimer ajak metaseni among. Iba benjong atema jilia süngotsü, apokatsü ajak peria renemoka yur, yi tajungtiba sa-a yur, nashi/ak tepseta shijeb agütsütepa chia jema benjonga yar-tsüngsanga pelatepa among.

Tsüngremmung: Iba benjong ya alurutsü mapang tonga aitdang, küm peyong timtem jenti agia inyaka arur, iba nungi temoatsü bendentsü asoshi Longtitsüngba tsüngrem nem tenüngsang agütsüba den temoatsü meshiba among lir. Iba benjong among dang asemnü among taka ajar. Japu nungeribo Ungka taa ajar. Moatsümong ama yangia pei akaba tajungtiba lemsatepa chia jema among. Tsüngremong nung ki shia tsüngremi semdanger aser idangji anemponga melira merenshir aser azükaru masür ta tsüraburtemi amanga Tsüngremong yabo Moatsümong dang nungi tali temejaba nung asüngteta anemponga among.

Benjongtem nung arr atsütepba, makamaiter yariba, yar-tsüngsang, tetongtechi metettepa akümba, lenpitsüla, meranga inyakba item dena lir. Item indangji rasaa mezüluaka asen sobalibaren nung itemji keta aliba asenok ajaki meteta lir. Saka item benjungmong tajunga ta sür akhi yimya nung mongra asen Tsüngrem tsüngdang aibelener asütsü. Tanü asen lima Khristan lima kümogo. Khristan akümba agi sobaliba endoktsü tim masü. Nüburtem rongnung telungjem, temeimtep, akangjungshitep, koda adokdaktsür aser koba agi Tsüngrem sentsüwangshidaktsür ta asüba nükjidong nung Yimden aser Arogoi lungjemer sentong tajung yanglua agitsüla. Itemji Khristan  tamang tesayuba ajanga tarokba aser takangba kümdaktsütsü asen tangatetba nungdaker.

Sobalibasa süaka kechi tamajung lir, tat. agi, yi ajemba aser kimakba, item endoktsüla. Akhidang süng lung tsüngrem dang temoatsü imla-a benjongmong amongbatem kasa temoatsü meshiba benjongji monga ajak teyanglur aser ajak moatsüsang tematiba Tsüngrem dang arenapu meshia benjong yanglua Tsüngrem külema among nung kanga ajungtsü.

Tanü reprangdangra sobaliba benjong dang masü saka Christmas/New Year benjong tashi nung longsolongben den aikati temesepba chiyungtsü amshiba angur aser alima longsolongben dang kümdaktsür. Kinük kisang ajak nung washitepa amonger saka tekülem kidangibo marur ta asüba benjongmonger aika lir, iba yagi Khristan ayak samadaktsür. Anungji tamanger lokti ama aibelen mesüi temeshiba nung asen sobaliba benjongjia amongtsü kanga tajangzük asütsü. Akhidang benjongbentsü mapang atenba ken asen Aor kensü nung tetezü tajungba yanglua atentsü kanga  tapet asütsü.

Easter nungi tangazüktsü

Asenoki Yisu asüba aser shia aruba Easter benjong amongba indang Arogo otsü nung reprangdangra: Anglo Saxon nunger tsüngrem tenüng “Eastre” liasü ta ashir. Iba tsüngrem yagi tesangwa mesüra metsü tsüngküm tamaitsü sayu (who represented light or spring), anungji parnoki küm shia April ita iba tsüngrem toshiba benjongmong among ta ashir. Iba Eastre ya Babilon aser Assyria nunger temeim aser soyapokyaba (love and fertility) tsüngrem Ishtar nungi nungi meyipzükba lir taa  ashir. Ano Phoenicia nungeribo iba ya Baal tsüngrem adianu (sister of Baal) aser la dang Astarte ta aja.

Iba Astarte yimsü ya Europe lima sünga züina aoba mapang 2nd Century C.E. meta Europe anüdoklentip (Northern Europe) len aliba kintem dangi missionarytemi Yisu Osangtajung sangdonga aoba mapang, item kintemi Eastre benjong amongba mapang YISU KHRISTA iba ama mapang ka nung asüba aser shia aruba indang bilemteta aru. Yisu Khrista shia arubajiang Eastre benjong dang nungi tuluba aser tongtibangba, kechiyong ibai tasü madak takok ngur shia aruba lir. Iba yagi Pa dak amanger shia Pa ama shia arutsü ta teimla tulu agütsür. Anungji küm aser anogo ashitsü makok saka iba Eastre benjong nungi Easter melener tanü tashi alijak nung aliba Khristantemi Easter Sunday amonger. Anungji asen sobaliba mera taket benjongmong jagi tematiba Tsüngrem toshia mongtettsüsa Moatsü aser  Tsüngremong amongtsü sentong yanglu nung ajungtsü.

Anungji Khristan tajung ka ama asenoki sobaliba benjongmongtem tangatetba nung amungtsü junger ta angateter.

Tekülem/anembong

Asen Aor ya tekülem aser anempong agi dang sünger aliba kin ka ta ashitsü akok. Iba yagi külenbo asenok ya temeshi kin ta ashitsü koka lir. Tatishitsü kar: Kisütsü nung kimong tsüngrem külem, ki süteter meshi tsüngrem külem, among tsüngrem külem, a.a. Item ajak nung anempong dena lir. An rizük nung, ak chanu mepu nung anempong; shiret-kümbang, azük-naro tasen alitsü nung anempong, kikasüchi nungbo küm peyonga anemponga aru. Anungji asen tsürabur Yisu Khrista yimsü magizükdang küm nung anogo teimba ka aneponga dang lia aru. Yongji parnok nungi kika süchir, kenshi-oshir, ochishir adok.

Tanübo asenok tamanger aküm nung item yimsü endokogo. Item tejen tekülemba aser anempongba yimya nungi tajungba aser temaba tekülemba dangi meyip nung tanübo alima dangi atsür oa asenok kecha ashibang aser anempong makai küma odagi. Tsüngrem O nung Amungnü meshiteta yuang, Ni Temeshi anungji nenok temeshi liang ta ozüng agüja lir. Saka tanü amungnü tekülem ki toktsür shishilempatepba, amungnü kensü-osü/keno balala obendang agitepba senchi chitepba, alima mapa balala bener among adena senzütepba, yimden maparen balala atema mazüngi kümer tekülemi moteti akümba. Item maparen aser inyakyim ajanga Tsüngrem matsüngdang asenok aibelenertem küma odagi. Tatsüka masü, temokonga masü, limapura masü tamangera masü ta asen nübur iba tia nung lir.

Anungji tejen tekülemba aser anempong yimya nungi temaba, temechaba aser tarokba nung asen tekülemba ajungkettsüla, asen tekülemba asentenshitsüla.

Sensaksem nungi angazüka benshitsü olong kar

  1. Sobaliba kümzüka ayutsü nükjidong nung Lai tesayuba anema meinyaktsüla. Yimtitem (Cities) nung akhi inyakba aser amshibatem ajak Museum nung angur, iba ama asen lima  jila  aser  yimtsüngtem  nung  tetsü  tebou  mapang  amshiba  nüngo  osettem  Museum yanglua yutetra Yisu maru tashi tarutsü putu asoshi ibaji tajangzük aketba nüngo asütsü. Museum nung ayutsü shir yim nungsa Süngkong tejentem kümzüka yua lir, itemji asenok ajak atema nüngo lir. Süngkong malirtemi akhi ama tanü putu nung süngdong tulu bushia meyangluaka Museum nung yutettsüsa nisung 2/3-i ajungshitettsüsa yanglua ayu nunga ajungtsü, kanga tulu menügdak aser kechi südir süaka ayutsüla ta masütsüla. (Compulsory menüngdak).
  • Tetsü-tebou mapang “Tsüki tsüngi” “Arju tsüngi” ajanga koda taküm asüngteta alitsü, koda mapa meranga inyaktsü, jayajako shitak ajatsü, ola-angla, sobaliba ken, ilangtsür ken, aser wain-shin balala angazükdakja aru. Tanü iba sayu o kangabo mali. Anungji iba ama tesayuba agütsütettsüsa tesayubatem kaket küma yanglur Christian Education lesson nung densema sodi mapang juri lesson kar agira ajungtsü.
  • Küm ishika tejaklen Arogo nung tetsürtemi tetsü-tebou kensü nung ken ka atenba (fusion style) aji Tsüngremi mepelar tatok nangzükang ta ashiba otsü lir. Iba tangatetba nungi asenok pilatsüla. Tetsü-tebou kensü nung tekülem ken atenba, tetsü-tebou mapang amshiba kongki ola enoka (Indigenous music) külemba ya tajung lir, iba ama tekülemba yimya angatettsüla.
  • Aor ajaki Ao o jembitettsüsa shiri mejembiteter parnokia jembitsüsa ajungshiteptsüla. Parnoki asen o mejembirji ta mesentoktsüla. Ano akok tashi züluyim nung zülumen putepa amshitsüsa ajaki temulung agütsütsüla. Kokra tangar kinia angazüktetsüsa lemang bushia asen oshi ajungkettsüla.
  • Aotsürtem tekülemi Aotsür teberem sü agir ao nung kanga mera akettsü. Iba den hapta nung traditional Thursday ali nung kanga ajungtsü. Küm nung khen anapen temeja sentep ka agia tanur tain ajak  pei pei kidong sobutsü agir arua iba telemsa indang lemsatepra kanga tajangzük alitsü.
  • Moatsü ama, Tsüngremong ama nung tekülemi pei kin sobutsü sobur arua Tsüngrem külem nung iba jagi Tsüngremi asenok kin ka kümteta yangluba tali jangjadakja Tsüngrem sentsüwangshidaktsütsü takoktsü lir.
  • Tarutsü kümtem nungbo, asen otsütem tashir malitsü. Israel nunger otsübo asenoki temezüng ajak nung janga yur jembir, saka asen otsütema koda? Tamangba yimsü den külemi sobalibaren Israel nungertemi mamadoki belenshia aru aser tanü tashi ibaji taküm küma ayur. Asenoka koda?” Ya bilemdangdi.

 Otem

Kechi züluogo, ibai telemtetba ka masü saka Khristan Tamang den asen Sobaliba Lirumedem indang sensaksema lemsatepba nungi kü tangatetba YSS Sabangpur tenüng nung lemsatepa züluba lir. Iba sensaksem zülu ya asen Ao kin Tsüngremi tali meimtsüsa Pai asen nem agütsüba sobaliba tajung mesamadaktsütsü asoshi tayongzükba tajungshitep sensaksem o lir. Iba ocet nung kar tagitsüsa lira itemji mapa küma inyaktettsü tazünger ajak Tsüngremi moajangma.

*****