Naga Limai Nehimia Ama Lenir Nüngdaker

~ Menjiwapong Jamir

Kin ka mesüra lokti kaji lenir yari dang asür. Nübur jungnüyonga lenir mejungra arakita ayur aser tetsükdakba ajurur. Taila linük meimba mulungjang agi dangbo kin ya yanglushitsü tamakoktsü.

Israel kin molutetshiba nung Nehimia ya kanga tongtibang lenir ka lir. Babilon nungeri Yirusalem BC 586 nung amak aser nisung aika par limai alar mapa inyakdaktsütsü pua bener ao. Yimmakeri par lima, nübur aser Yirusalem tenla ki ajarepa raksatsü. Yimti-yimdong ajaklen tsüngdangpi konga azüngmeyaka aküm. Nüktongzü rakdangtsü ama pei sasa noktaktsü tashi makaba kin ka kümdaktsü kechiaser tanüngzük ishika toktsür aobaji mokokminertem (disable purtem) aser leni maortem dang liasü. Nübojung aser tashikarbo ajak pua bener ao. Tesülen BC 539 nung Persia chuba Cyrus-i Yihuda nunger pei limai meyipa shilangtsü temelaba agütsü nung (Ez. 1:1) parnok ishika meyipa aru (Ez. 2). Zerubabel lenisüba nung parnoki Yirusalem tenla ki aser jaratem yanglushi tenzük saka tenokdangba aru nung (Ez. 4:17-24) parnok nükjidong tonga meinyatet. Tekülem asüngsashia tenzük saka yimti jara laoa aliba molutetshia noktakdaktsütsü makoki liasü.

Nehimia Persia nunger chuba Artazerkzes kidang tongti timsür ama inyaka liasü. Saka Yirusalem aser par nüburtem asoshi pa shisa amsa aser künüamati pa mulung nung ibaji asoshi khuret aben. Anungji kodang par adianu Hanani aser medemertem pa dangi aru (Neh. 1:2) Nehimiai jet ta par lima indang asüngdang. Kodang pai Yirusalem tajemrepba tia indang angashi pai kukua ajeb. Kin meimer ka ama par kin osang angashidang pa mulung zürep. Pa mesüngjemtet aser pa mulungi tarungba tulu ait. Pai nüksü yima bilem.

Pa akaba tashi aser shisatsü ajak agi kodaser par kin maksü nungi anitettsü iba lemangji bushi tenzük. Kin asoshi nükenbelem jenti Nehimiai agi. Pei kin asoshi pai ajangajanga sarasadem (Neh. 1:4-11). Tatemsa chuba nungi temelaba bener pai BC 445 shi nung Yirusalem bushia aru aser yimti jara laoa aliba yanglushitsü tenzük (Neh. 2:11-3:32). Saka Nehimia asoshi tasaktiba mapaji par nübur tetsübu agi atsükoker aliba ajungmesotsübaji liasü. Nüburtemi tasü maiti bilem. Pei sasa pei dak temulung melemtetba tia ka, tasü maitba mulungsentsü nem meyokdaktsür alibapurtem mesotsüji mapa kanga temelabo masü liasü. Saka Nehimiai marendak. Pa den Tsüngrem dena lir ta pai metet. Pai Tsüngremi yaritsü ta tamang aka.

Telong maten aliba nüburtem pai ayongden aser yimti jara raksa-a aliba yanglushitsü bangjemtep (Neh. 2:17-18). Saka kinük ajaklen nungi amokmeren aser tatalaba aru. Par sembartem Sanbalat, Tobia, Arab, Ammon aser Ashdod nungertemi parnok nungtemtsü merang. Parnoki Nehimia tilutsü. Par Tsüngrem aser par yimsü mezüngmeshitsü tenzük. Saka itemji Nehimiai tasü aittsü o aser mapa dang kümdaktsü aser kümkümshir, tepu metsükshir aramesoa mapa nung sotak (Neh. 3). Nüburtem rongnung mapalem shitak lemsar aonung-anüngdang metitemi yimti yanglushi tenzük aser tatalaba, tilutsüba, mezüngmeshi jenti aruaka parnoki anogo tenem ser ana (52) nung mapa renem. Pungmang nunga mepungmangsemba mapa asangsang aküm. Pai anir nüburtemi benjung amung, temenen nangzüka sarasadem aser tezüngzüktepba tasen agishi. Jara yanglushi, tekülem amentetshi aser par kin asüngsashia tenzükshi. Nehimia ajanga ayak maketba kin ka tanaben taküm dangi lepa shilangdaktsü.

Kin ka yanglushitettsüsa aser tezü chilar aliba nüburtem akasodaktsütsüsa Nehimia dak kechi tashi liasü? Nehimia dak lenisüba sempet tajung itemi ajiteter:

1. Mangdang yur asalendong atongba: Manger-mesangwa nung takok angutsü Nehimiai memerang saka nükjidong nungi marakzüi pai sentong yanglu. Pai nüburtem ayongden, anepalu, ketdang asü, aser ajungshi. Tasü aitsü ajungshi aser pai mapa agi sayu.

2. Ajungmesor tajung ka: Tia nem kokdaktsür, shi, tanela aser shisatsü ajak lureper alirtem pai ajungmeso. Parnok nem mapa aser mangdang angatetdaktsü. Pa sentongji arok mapa aser mangdang kümdakja pai parnok aniten.

3. Nüburtem den litetba lenir: Nehimiai nübur o pa tsüngda ongdang madoktaktsü. Noksü shilem achitsü pai memerang. Meshimejunger aser sensakertem ola pai angashi aser telemtetba tajung agütsü (Neh. 5). Tekübok aliba nütsüng-nübor dak rangloker pai lokti ani.

4. Tsüngrem tsübuba ochishir lenir: Nehimiai tetenzük nungi tatempang tashi Tsüngrem mezüng südaktsü aser Tsüngrem lenisüba pai bushi. Nüburtem dang pai Tsüngrem akhümtsübutsü aser tashi angatsü sayu. Pai ochi nung noktak, pei ajungtsü mebilem anungji nüburtemi pa dak temulung alem. Pai asameyangba ajak takok anguba kuli asem liasü: (i) Pa Tsüngrem akhümtsübuba nisung, (ii) pa ochishir nisung, aser (iii) pa inyakyim ajak nübortem nem metetdaktsü (transparent leader).

5. Ajemaluba lenir: Konang nüngsang pai marishi. Governor menden pa nem agütsü saka pai pa jenjang mesükshi: Governor chiyungtsü pai makang aser anogoshia nüburtem den mapa inyak. Pai tila kümer par nüburtem mechi jeba tatok meshi.

6. Tasü tait lenir: Tsükchirtemi parnok anema apuso aser nokdang saka pai masetshi-i noktak. Tetsübu tia nungi pai nüburtem kümzük aser anisüngzüka lidaktsü.

7. Pai ajak inyaktsü memerang: Pai mapalem shitak lemzükja nüburtem ajaki pei dak aketba sempet tajungtiba agi shilem agidaktsü. Nisung ajak dak nungi tajungtiba agiteta mapa nung züngok. Nisung shia dak kechi sempet liasü ibaji pai metettsü merang aser iba yariji mapa lemzüktsü. Pai shinga mezüngdok anungji nisung ajaki pei tajungtiba agütsütsü merangtep. Nübor teyari meli-i Nehimiai mapa takok ngua meinyaktetla.

8. Mapa agi aniba lenir: Nehimiaji “Inyakang” ta ashiba lenir ka masü saka “Inyakdi” ta nübortem ayongzükba lenir ka liasü. Teinyaktsü mapa ajitetdang pai tangar dak meimla. Pai tangar mata. Tangar dang inyaktsü mashidang pai tamasa teka amuoka inyak.

Naga Limai Nehimia Ama Lenir Nüngdaker

Asen Ao kin/Naga lima teraksa tia nung lir. Ochi mashi agi süngogo. Babilon lima alar den saku Naga nunger sen lar kümogo. Iba alar tia yabo asen sasa benlokba süngra lir. Sen dang ngurbo Naga nungeri mapa tamajung inyaktsü metsübur. Naga nunger aika sen asoshi taküm alir kümdagi. Tsüngrem tsübuba, nübur meimba sempet aser jakla makaba leniri sünga kümogo. Tema nung alirtemi kolem amer rakzükraktemer, aser nüchiso bushirtemi prangpong amer rakzükraktemer. Tilar, meshimejunger tali  majung kümogo. Ya shibai yanglushitsü?

Yimti tiyung nung ochi laoa yur kecha masü, ajak shitak, ajak tajung ama litetba nübortemji asaktsü! Ochimashi mapa nung kati ka terongku anakshitepa ali tashi nungbo asen lima telungisa alutsü. Mauyar saka “adjustment” dang aser “süpokrem” masü saka “sempet agütsütepba” yimya nem asenok meyokdaktsüogo. Naga lima nung sen-tsüngrem tuluba kümogo. Ya shiba tai?

Nehimia putu nüburtem tasü maiti aliba ama Arogoi anir clean election nüngdak ta jembira, Arogoi yimden indang mejembitsüla, ya arogo mapa masü; Arogo mapaji tanela tekümtet asoshi dang ta Arogo tenzüker rongnunga karibo jembir. Nübortemia ibala tebilemtsütem indang Arogoi süoki yia jembira “Yimden aser Arogo balala ta asüba ya Baptist distinctive tongtipang ka lir” ta shia Arogo nungtemtsü meranger. Babilon aser temeküt kintem Israel nungeri tsübuba ama, Arogo nung lenirtemi anir takar, tulur, yimsüsür tsübuteper. Asenoki kechi sütettsüaka ta temulung moluteter. Arogo lenir shibai Nehimia ama tasü ita noktaktettsü? Laishiba nem masü saka nütsüng-nübortem tebilemba (public opinion) nem dang Arogo/tenzükertem anidaktsüra teimlaji tulukabo maka! Tanü tebilemdangtsü o kaji: Tzü aoleni ango aor ta jembir süra “Arogo ya tzü asü ango?” Arogoi Laishiba nung ajemdaker latettsüba nung nübortem anitsü asü mesüra nübortemi bilemba aser aginübalen Arogo anidaktsü? Mangdangkar aser ainkar ola abenba Tsüngrem tenzüker kanga nüngdaker. Sayutsüngir nungi ainkar jenjang dangi Tsüngrem tenzüker atutsü (promote) tensai akhanger.

Tsüngremi Arogoji jatet aser alima nungsa toktsü. Kechiba? Tsüngremer tenyaba mapa benzüka inyaktsü aser alima merüktetdaktsütsü asoshi Tsüngremi Arogo jatet. Arogo asoshi “mission field” ji alima lir. “Alima tesangwa” aser “alima metsü (salt)” akümtsü asoshi Tsüngremi Arogoji alima nungi jatet saka anosa alima nung toktsü. Iba tesayuba yagi Arogo mapaji rangben yanglushitsüba (holistic transformation) atema ta angateter. Alima yanglushitsü atema Arogoi “moral transformation” dak rangloker Lai tesayuba rakteta agütsütsüla kechiaser loktiji kijai akümba asünung kija taküm ajungtsübaji kanga tongtipang lir. Iba den ainkar ola adoka Arogoi ochi mashi inyakyim (unjust system) anema apusotsüla. Tanela anepaluba den taküm rangben meshiteta alitsü tesayuba aser mapa Arogoi inyaktsüla. Hau, tanela agi sünga tanela jenjang shitak lira takümji meshiteta litettsü akok. Saka rongsenketzüng nung, libaliro nung, yimden-yimsüsüba aser bangdak menden nung meshiteta mali tashi tanela jenjangjia shitak tabo meshitettsü. Nisung ka taküm ta kodang südir shi aser tanela ya lir. Anaji ka mejungi ka ajungtsü makok. Anungji nisung taküm ka dak indaka aliba ajakji Arogo teinyaktsü lir ta metetdi. Alima nung temeshi, temerük aser ochi taküm melitet tashi kotak jenjang maka ta metetdi. Anungji kotaki aotsü sayudang tamasa alima nung koda nütsüng tajung ka küma litettsü ibaji sayutsüla. Alima yanglushitsübaji Arogo mapa rongnung tongtipang ka lir. Arogoi tenük amor, ibaji mangu, mangashi ama dang toktsüra Arogoji sentsütsür ka dang akümtsü. Kija jungaka “system” mejungra alimaji majungtsüsa asünung “system” merüktettsüjia Arogo mapa ka lir.

Saka Naga lima yanglushitsüji Arogo kija khuret asü? Masü. Naga lima yanglushitsü atema Nehimia ama ochishir yimden yimsüsür nüngdaker. Arogo tenzüker/laishir masüba nisung dang “secular” ta asenoki ajar saka shitakba nungbo “theological” aser “secular” ta bendangshidangba ya tim masü. Nisung shinga temeja “theological” mesüra temeja “secular” mali kechiaser nisung ajak dak “theological” aser “secular” anaprong shilem ya lir. Anungji yimden yimli aser Naga lima yanglushitsü mapaji arok tebilemtsü lir. Aor sobaliba aser Laishiba anaprongi bangdak mendenji temeshi ta ashir. Aji asü nung Aor sobaliba nung ashi-auür, asangchi, lar-laponger yimden yimli nung mamshi. Tanü asen Naga nunger rongnung “auür” bo mali saka “adjustment” mongintem dang lir. Yimden yimsüsüba menden nungi ochi ajuzüka tsükdaktsüba ajanga asen lima raksa-ra raksaogo. Yimtsüng putu menden nungi shir tematiba bangdak menden tashi merüktettsü mapang lir. Yangku semer awazürtem masü saka chichiba Laishiba tesayuba dak ajemdaker yimsüsür Naga limai nüngdaker. Shibai Nehimia ama pei taküm tenla-a ochi nung noktaktsü?  Yimden yimsüsürtem shibai tenüng dak jaloka lokti aser alima yanglushiba nung “süsür” akümtsü? Tepang nung ninang mojitzü mezür jembiba lenir masü saka ochi pukümer aser ochi nung apusodi arung ta yimyim ayimoktsür, len piteta anir aoba lenir Naga limai akhanger.

Nehimia tendak ama Naga lima raksaba indangbo ajaki jembir. Naga lima teraksa ajanga shinga kuaka meliteter. Yanglushitsüla tabo ajaki jembir saka teinyakerbo kata mali. John F. Kennedy-i ashiba medem “Naga limai ni asoshi kechi inyaktsütsü ta masü saka ni Naga lima asoshi kechi inyaktsü?” ta tangatetba aketba lenirji tang rongdak nüngdak lir. Asen taküm aser libaliro ajanga alima memenentsüra teyanglushir menüngdaktsü. Anungji nai/ni Naga lima asoshi inyaktsü mezüngbubaji kin/alima raksaba nung shilem magitsüla. Alima memenenra merüktettsü menüngdak; tebenjatsür melira tebenteter menüngdaktsü. Iba dak sendakba nung tang Nagaland nung NPSC tatidang agiba mapang lir. Naga lima jungdi süra “selection process” ji temeshi aser ochi asütsüla. Ochi mashi mapa ajanga aser “backdoor appointment” ajanga adokba lenir/yimsüsür jagi alima memeshitsütettsü. “Corrupt system” ya tera nungi atsüteta meindoki kongsangsa petshiba jagibo dragon kolak ama labi (shoot) aika mokoteta atoka alimaji mokseptsü.

Nehimia mapang ama tanü asen Naga lima tepetzük tia nung. India lima nung Nagalandji “the worst performing state” ta jungkai adoktsüogo. Nagaland dang “the most Baptist state in the world” ta ajar saka tanü iba state-ji kechi jenjang nung lir? Ya arok-aroka shisadangdi. Ya shiba tai yong? Ya shibai yanglushitsü? Tangar dak meimlali arung. Asen lima asoshi Nehimiaji na aser ni kümdi.  “Arung apusodi” ta ayongba tasü tait aser ochi nung ametba lenir kaka kümdi arung!

*****