~ Jangtsülong Pongen

“Kupu apuba kolakji sentsüwangshi korang.” A. Shin 16:31

“Arishi talangji Tsüngremer Temoatsü” T.ken 91:16

Okila

Ali meimchir asoshi Tsüngremer sempet tajungtibaji rongnung kaji arishi küm ya lir. Taküm ka arishia aliba nungji item ajak ya sentaka kar – rongsen, shisatsü, mapang aser taküm. Atangji otsüla-oboula nungeri kechisarna ajak akümlir meyong ta shia aru. Yamaji yimtsüng aser jila balala nung Arogoi arishirtem timi anepalutsü asoshi komasa inyaktar aser tajungba inyaktsü asoshi koma aser koda inyak nung ajungtsü ta asüba onük YSS (Yanglushidi Sensaksem Sabang) nung jembibatem yamai lemsateper.

Tantsür-tambur kaji koda tongtibang

Tantsür-tambur taküm kaji parnok tashikaba mapang ajak lokti tenzüka arur tain akümba taküm ka lir. “Kupukolakji tambur (tantsür) tobur ajung.” A. Shin 20:29 ta ashi ama parnokji Tsüngremer taochi nguteta arishia alirtem lir. Aor sobaliba tajung ka benshia aruba angazükba kaji alu nungi adokdang tantsü-tambu ka khu taret bener lia ajateta lanur kati tokotsüsa kümra tsürabur tain kati bena aliba khuji meshia yimtak tashi bener tukotsü. Yamaji lokti senden balala alidang lanurtemi tantsü-tambu nem menden aitsü. Aji oda tangar lima nung inyakbatem kar reprangdangra metropolitan city Delhi lima ama nungji public transportation balala tat. agi. Bus, Metro amala nung tantsü-tambu nem seat reservation süa yuja kar. Ano aji dang masü public place balala nung tarensen nung parnok nem tama maongka agütsür, talisa train station nung parnok asoshi counter-a balaka yuja lir.

Indian Sokar-i tantsü-tambu atema asalentong balala süja alibatemji reprandangra

1. Indira Gandhi National Old Age Pension Scheme (IGNOAPS): Iba sentong ya küm 60 dak tema shirnok kangasa sensaker lir parnok temang anepalutsü atema ita shia Rs. 200 aser Rs. 500 ta küm 60 – 79 aser 80 tema nem agütsür.
2. National Programme for the Health Care of Elderly (NPHCE): Iba sentong ya 2010 nungi tenzüka tantsü-tambu ka temang anema alitsü asoshi health centre balala district hospitals, community health centres (CHC), primary health centres (PHC), and sub-centres (SC) levels through State Health Society amala nung angati reprangtsür.
3. Varishta Mediclaim Policy: Iba sentong ya ajanga küm 60 tema blood, medicine, ambulance charges mesüra yamala mesükba tashitak balala anepalutsü senzüdang entokbatem sen sorkari meyitsür. 
4. Rashtriya Vayoshri Yojana: Iba sentong ya küm 60 tema alir saka shirnok kangasa sensaker lir BPL (below poverty line) parnok nem shi temang asoshi (Physical aids) teyari agütsür.
5. Senior Citizens’ Welfare Fund: Iba sentong ya Ministry of Social Justice and Empowerment telok ajanga yangluba ka lir, koba agi tantsü-tambu kar Indian sorkari reprangba bank balala nung sen terara rizünga ayuba kar danga magizüteti lira, parnoki yaria agizükdaktsür. Yamala aika teyari agütsüba angur.

Aji oda, tain taküm kaji arogo, yimden, lokti asoshi taküm, mapang, tashi, rongsen aika lalua inyaker ang arishi nung tain akümba. Anungji tanü asenok lanu-asensor tashi kaa itta alidang parnok anepalutsübaji asenok “khuret” aser “nükjidong” asütsüla. Ano aji dang masü, saka tang nungi asenoki tain anepaluba yimya tajungji tenzüka benshitetra tarutsü nung iba temoatsü asenokisa agitsü.  

Laishiba tesayubatem kar

Tantsü-tambu taküm kaji koda tongtibang aser parnok dang koda, koma akhümtsüby sayutsüla ta asüba aika Laishiba nung sayua angur. Yob 12:12 nung yamai zülua lir “Tambur dak temetetba shisatsü lir, aser ar-ashir dak tangatetba mali no?” teintet taküm kaji tajangshiba aika ajuruang pa/la lokti mapa balala nungi sodi agir, anungji taküm nung tajangshibatem aika tajung, tamajung, khuret, temoatsütem meteta lir asü nung parnok kanga shisa taka asür.

Yamaji “Kupu apuba kolakji sentsüwangshi korang. Aji temeshiba taküm ajanga ajangzüker.” Apijemtsü Shin 16: 31 ashi ama tantsü-tambu kaji nübur aser Tsüngrem tenzükba balala nung ochi shia aser bendanga agüja tenzükba temoatsü arishi talang Tsüngremi moatsüba lir.

Atangji lanua asensortemi tantsü-tambu kecha metet  ta mesüra tiluja mejembitsüla. 1 Timoti 5:1 nung yamai zülua lir “Tambur (tantsür) tarütsü, saka pa dang tebu ama ajungshiang. Asangurtem dang tedi-tenu ama.” aji oda tanurtemi tain taküm kaji kanga akhümtsübua amshitsüla. Iba den külemi Arogoia tantsür-tamburtemji nütsüng nübur asoshi akhümtong, longzük asütsü Tsüngremi arishia yutsür ta angateta parnok tanela nung zükla alidang Tsüngrem O ajanga ajungshi nung kanga ajungtsü.

Teinyakdak mapatem kar

ABAM-i ayonga tanü tashi Arogotem ajaki Teintet Taküm Deobar sentong yanglua mongyonga arur, tatishitsü agi: Iba anogo nung tamtsü-tambu arishir sanga tenüng sanga, ajungshia arogoi sarasadem, sempet balala agütsüba den, sentong temer parnok tenüng nung lokti tesenteper ajak sasa pelatepa süngojemtepa amonger.

Ano jila aser yimtsüng kar nung tantsür-tamburtem yimya balala nung mapatem inyaka yarir. Tatishitsü agi, Ungma yimtak inyakba yamai, “Tantsür-tambur atema yongsu mapa inyakdaktsütsü asoshi, lanuri Au (bamboo) bener atoka yutsür aser tain rogo otsü atonga tesem ka nung anogo entoker aser parnoki yanglutetbatemji lanuri rongsen kümtsür.” Ano Aliba yimtak Patir Jupang lir kong Patirtem “Tongpangjanger Kilem” nung mongolbar nü shia atenshia teka mapa balala inyaker. Aoyimti nunga ‘Shisa moludak’ ta sür tantsür-tambur atenshia kazüdak ola-angla yongsen mapa inyakdak aser otsü alongdak, kaket azüngdak ki ka lir, chirnur kidang liaka parnok yangji südoksünema kazüa mapang ao memeteti pelatepa kazür.

Ano arogo kati tantsür-tambur kazüdak ki ka lapok. Yangji parnok nem chiyungtsü angati teperi agütsür. Pei chirnuri tenla agütsür aser taintem jagia parnoki inyaktetba tashi mapa mazüngi dang inyakba angu, tat. agi, ola-angla mapa, au (bamboo) cup, decoration balala yanglur itemjia yok, chiyungtsü balala tayoktsüsa yanglu, yimtak züsentetba aonsotsü balala bentena parnok nem yokdaktsü.  Yamaji lanur nisung pezü, pongu (4-5) mapa ngua yangji inyak. Coffee, süngo mesüra chiyungtsü parnoki süisüponger nem sen talang agia yok aser mapang shia Arogo nung tenzükertemi Tsüngrem O sayuba angu. Ano tangar lima nungbo Tenlaki nung tantsür-tanburtem asoshi menden balaka renema yutsür. 

Tantsür-tamburtemi ajuruba tebilemtsütem kar

Tsürabur kanga rongjenseta alir saka chirnur, semchi semnurtemi tsürabur den sensaksem makar, külemi jembitsü (common issue) onük kecha mali ta mejembir mesüra mesemdanger. Oda nüngdak makaba nung pur medemer den mapang entoktsü peria lir, saka tsürabur asoshi mapang magütsüteter. Aji dang masü tanur karibo pei tsürabur dang azü-ak jaa o tamajung shiaa parnok jashidaktsür. Parnokbo lokti mesüra kibok senden balala nung tejembi ta arrtsüba, merenshiba ajurur. Taintemi ajuruba kar:

(a) Azüngmeyak: Parnok asoshi kanga dang tebilemtsü tulu kaji azüngmeyak ya ka lir. Kechiba ta süra chirnurtem kibong küma alima balalai senshiadoker mesüra jaka ka nung dang süaka pei pei kibong repranger asü nung aiben sensaksem agitsü mapang magütsüteter. Talisa tanü tendak  mobile phone adoker sülen lanu asensori tain kanga sentokba angur aser ajurur. Mobile phone nung mapang tali endokdang tain nem mapang magütsür. Yamaji karbo anujungi kinungtsü mesüra kinungbo süatokba ajanga lokti senden kecha nunga shilem magi-i temulung zürepa rongjenseta alir.

(b) Tashitak shisabulu: Ali meimchir tashidak balalai atongtsüji yimya asü nung tantsü-tambu karbo tain maküm dang tashidak balala agi meneper, tatishitsü agi: tenarongi mangashi-i akümba, tenük agi junga manguba, o reptet repteta mejembitetba, tenük telen balala agi anguba itemla aika.

(c) Chiyungtsü peria mungutetba shisabulu: Kibong ajak kasa dangbo masü asü nung, chirnur aika soteta Tsüngremibo moatsür liaka, tanüa tanü poksüng dang aa alirtem kibong aikati pei tsürabur junga anepalu mesüteter, yamaji joko parnok tantsü-tambu kümer asü nung parnoki parnok sasa kecha mebententeter asü nung parnok chiyungtsü peria munguteti akümba taküm aika kar.

(f) Mesenzütetba shisabulu: Tsüngremibo temoatsü aika agütsü saka item temoatsütem jagi shisabulu khuret ang akümba aika angur, tatishitsü agi: chirnurbo aika moatsü, saka kati danga tashi anga tsürabur mulung chidakja meliteter. Tsürabur asoshi temoatsü masü khuretang tali bendenloktsüba, aji oda chia ajemba nung mazükok yi agi mapang ajak nung meseper tsürabur denang raratepa aliba, tanur raksar tsürabur nem ang reprangdaktsüba amala, item amala shisabulu ajanga tantsü-tambu aika ani mesenzüteti alir.

(g) Loktii jentokba shisabulu: Tashi kadangbo lokti mapa balala nung rongen, shisatsü, tashi, nübu tajungtiba agi tenzüka aru. Saka kodang parnok tain aküm lokti kechaia parnok mezüngoker, sentong balala kecha nunga mamshii züngtokba ajangshir. Lanu asensor aikati tensa den apet parnoki mejembiteter ta, parnok mezüngmeshi asüba mesüra jentokba aika ajangshir aser item jagi khuret tali kümdaktsür.

Aji oda, arogoi item amala timtemji angateta tantsü-tambu den ministry inyak nung kanga ajungtsü ta bilemer. Aika retire sür aliba mapang, retirement phobia, psychological problem aika lir. Anungji honibar ama nung Arogoi sentong balala katsü nung junger. Tain jagi lanur dang ola-angla sayutsü aser tetsür tain rogoi aiürtem dang südaktsü amala sayutsü arogoi lapoktsü nung ajungtsü südi. Iba ama ministry inyaktsü asoshi Arogoi Associate Pastor ka mejeta yur meden medena parnok reprang nung kanga tajangzük alitsü.

Teintet taküm Deobar

“Teintet taküm deobar” asenoki amongba ya sokari yanglua aliba küm 60 nungi tema ta asüba ya agir, saka arogo nung amongdangbo  küm ya tera melenshi nung ajungtsü kechiaser küm 60ji tashikar asoshi ano mapa ajak inyaktetba mapang. Sokar nung küm 60 ta asüba nungji atentsüla aser teyarirtemji agitsü akok. Saka arogo nung “Teintet taküm deobar” ta asüba ya mamshii “Tantsür-tambur Deobar” taang sür kümji 70 tema asü nung ajungtsü südi, idangji sentongjia tali mera taketba asütsü, küm 60 nungi ta asüdang tantsür-tambur rongnung züngoktsüji karara, anokülen kodang küm 60 nungi ta südir pei sasaa joko ajema bilemer. Anungji sokar nung kechi lir aji ozüngi melaba ama anitaktsü, saka asenok arogo nungbo “Teintet taküm deobar” melen “Tantsür-tambur Deobar’” ta asü nung tapetba asütsü südi.

Taintem mazüngi yutsüba

Tantsür-tambur deobar amongbaji balaka, saka temang tashi itta alir atema parnok koda mazüngi lidaktsütsü item sentong yanglutsüla. Iba jagi parnok mental aser shi taküm nung anema yutsür. Mapa tapu balala aika inyaktsü akok, saka yangi tatalokba ka: Kibong ka nung jala ka dang liasü. La kibongküma tanur ana den mapai aotsü pettepdang lar tsürabur asoshi mapang magütsütet. Lar tsürabur retire sürbo kechiang meinyaker, lar ki aiben semdang. Lai mapang peria magütsütetba jagi, tsüraburi la dang kanga jashi. Anungji lai lar tsürabur mazüngi yutsütsü asoshi azü (dog) ana alir aji azüoktsü training centre ka lapoktsü. Kiyongera azü azüoktsü atema training centre jagi anir aru. Iba sülenji tetsü o tebu naprongla kanga mazüngi aküm aser kanga jangra anogo piyong iba mapaji inyak. Yamaji taintemi kechi inyaktettsü ibala sempetji repranger mazüngi temang arakzüa alitsü lemang bushitsütsüla.

Ano Pacific Island nung “Salang” yanglua yangji meketa mener kava jema (tajemtsü tapu ka) sensaksem agir. Tat. agi, shisashir kar thesis zülutsüba nüngdak adok nung iba salang jagi oa pei asüngdangnüba asüngdanga shisatsü lemsateper. Yamaji tantsür-tamburjia shisatsü rama amaor, angazükteper aser tain kümakasa shisatsü renloker, aser lanurtem asoshi  tain ka alibaji “library” ta angateta parnoki akhümtsübur aser yariteper. 

Tantsür-tambur akümdang azüngmeyak (feeling of loneliness) ya kanga lir, iba denji külemi psychological problems aika renloker anungji akok tashi parnok den mapang entok nung junger. Parnok asoshi old age home ya kanga tongtibang tesem ka ama bilemer. Mesüra “Day Care Home” anüngdang atenshia pei pur den shisa lemsaa pelatepa kazütsü aser aonung pei kidang senshia mejangtsü ta amala ya asen lima nunga apettsü.

ABAM-CEM-i Ao arogotem nung training agüja adulthood class re-launch süogo, saka Arogo aikati ya senzüka yuja lir amai, anungji ya khen nendaka inyakshi nung ajungtsü. Tantsür-tambur atema tuluka ta mesüaka, iba mapa kisüng atema meja meja budget nung enoka, pei pei arogo sasep nung ketdangsür shima senior citizentemji yaridaktsü nung ajungtsü ta bilemer. Ni bilem nung tang tashi, arogoi (Ozü arogoia) parnok mapang mapang semdangba dak alaka, bendanga tenzüktsü nübu yua mali südi. Anungji iba ama mapa küma inyaktet nung koda jungla.

Asen lima old-age home sorkar teyari agi asüba osangbo angashir, saka kibo maka tasa züngshiogo. Ibala ya sorkar teyari mebushiyonga inyaktet. Yimtsüng ajak nung ki tazüng peria dang lir. Arogo shiai tantsür-tambur asoshi community centre tenzük nung kanga anisüngzük asütsü. Rongsen nüngdakbatemjia chirnuri peria dang tenlatsü, parnokia pei inyaktetba agi rongsen angutet, parnok den apet Tsüngrem O lemsateptettsü aser lanur karbo mapa tasen ngutettsü.

Otembang

Asen Aor tsürabur nungi oral tradition dang amshia arur asünung tsüraburtemi lanu asensortem dang otsü-olem mesüra kong nungi angazüktsü aser tanüa limaji technology agi amokbanger alir asünung lanur aikati tain rogo den sensaksem khenyongi malir. Adangji memeteti aser meteta asen sobaliba aser libaliru yimyatem samaa aor. Anungji talisa Arogoi tantsür-tambur telok tentetdakja anepalutet nungbo parnok asoshi tanela aser ali shi nung chiyungtsü angudak aser lanurtem asoshi angazükdak sabang tajung ka asütsü.