~ N. Lipok Jamir (Diphupar)

Tsüngremi yimden lipokdang lateta yutsü. Yimden ya asüngteta temeshi menden ama ayuba ajanga alima tejakleni aor, nüburtem liromedema yimjung nung lidaktsür. Saka kodang iba temeshi yimden azü tokshia, ashiokja, külakeponga, rongsen, tashiyim amshia rakzükdir, iba yimliji yakta laotsü aser nüburtem atakatem dangi anitsü. Yimden yimsüsüba menden ochimashi mapatem ajanga aginüdang Naga nunger atakatem jenjang nung aliba ngua, arung ajaki külemi yanglushidi ta Naga senso tajung ka ama tebilemba kar lemsateper

Tamasa arogo tashi mait ka shiner. Tsüngrem tenzükertemi, mesüra arogoibo junga inyaker, nüburtem tanela tim chiyungtsü agütsür sür nung tata menden toktepertemi raksar ta mangatetdaktsüner. Hau, arogoi clean election ta jembir, saka tenzüker kari party agent ama inyakba lir, democratic yayim anema senso candidate ta declare asüdang sarasademtsüba, pei yimer candidate adokdakjang ta sarasademtsüba aser pei yimer, kiyonger, kidong nem meyongnem agüjang ta nübur ajungmesoba jenti ajuruogo. Alima dang ochiba Tsüngrem tenzüker ka ta takümi kuli mesütettsüsa inyakba aika ajurua aruogo. Meimchir dang asü nung tim masüba jenti inyakogo aser itemji melenshir ochi nung noktaktsü Tsüngrem dang tangatetba tasen agüjang ta sarasademer. 

Lenir ka tematiba yimsüsüba menden nung tokteptettsüsa tongtetbaji Teyanglur Tsüngrem temoatsü tulutiba ta metetdi. Nisung aikati tokteptsü jenjang metongteter, saka nisung ishikati dang tongteter. Iba tata menden nung takok angutsü asü masü, aji nüburtemi lemtettsü, saka nai ochi nung noktakra asen Naga nunger rongnung tetemjen lenir ka ta nüburtemi züngshir. Tata menden nung madokaka, nai metsü tajung, nükla tasen aser ochi nung noktakbaji tarutsü lanuri mamatsü aser akhümtsübua züngshitsü. Tashikadang rakzükraktema, auya bendenba rongsen amshia aser tashiyim agi tata mendenji ngutetaka, na mapang tatsüka yimsüsüba menden nung amendangji dang nüburtemi tushitsü, külemtsü, saka kodang na yimsüsüba menden nungi aludir, nüburtemi jendoktsü. Auyatsü dang ashiashi, Naga nunger atema pai/lai kechi inyaka ali ta nüburtemi asüngdangdang nai “tsüah” ta temulung nung ronga bilemtsü. Ibaji yimsüsütr asoshi maksü korang asütsü.

Tsüngremi alemli nungi nüburtem ajanga jembia aru aser tanüa Tsüngremi asen nüburtem ajanga jembir. Anungji alima yanglutsü asoshi nübur olaji kanga tongtibang. Yimsüsür shibai nübur ola mangalir, nüburtemi jendoktsü. Government-i yangluba asalendong aser mapadong ajakji nüburtem asoshi aser parnoki dang ibai junger, majunga ta shitettsü. Lokti teraksa ka koda yanglushitsü; nübur ola angadangtsü tim. Tanü Nagaland nung temulung asüba mesüra tepelaba ola masü, saka tejashi, tanüngba aser asüktemba ola dang. Tsüngrem Oi yamai ashir, “kodang temeshipur yimsüsüba nung lidir, nüburtem pelar; saka temenen nisungi yimsü asüdang nüburtem asüktemer (A. Shin 29:2). Ya tebilemdangtsü ola masü no! Nüburtem asüktemba olatemji kechisa?

Reprangang, nübur pangsüng nüngdak (basic needs) – lenmang, light aser tzü ang sünga magütsüteter; medical college yutsür, hospital tajung kata mali asen lima tepetzük tia ya ngur ayip majangtsü mapang masü no! Lanurtem zünger mapa mali kazüteper, ochimashi tax agi tali mejungi kümogo. Ya kechi ajanga? Kuli aika bushitettsü südi. Naga nunger terenlok sen kwika nai auya lir? Naga lima tebang agi rasaa meshiteti teküpoktiba aser maksü jenjang nung aliba ya election nung auyaba rongsen, senso candidate ta declare sür seni meyongnem aliba ajanga lir (election is the most impinge culprit of Naga awful conditions). Aji shingaia nunga ta meshitettsü. Anungji iba teraksa anema NBCC aser ABAM-i Clean Election campaign ya tenzük. Item anema arogoi ochi kuli mesütetra arogo nüngdak mali akümer.

Clean Election ya nisung kar atema masü, saka Naga nunger yimkong ajungtsü asoshi jembir. Süpokrem mamshiba, malemba aser senti meyongnem sen yong mayokba anenang ta ayimoktsüba ola ka lir: Laishibai ashir “sen meimbaji temenen tapu ajak tera” (I Timoti 6:10). Reprangang, 2013 Assembly election nung sen 937,82,67,500, aser 2018 nungbo sen  khenyongi tali, candidate karibo meyong shia merijang metsü nungi tema indokba züluyu (record) lir aji tata menden nung tokteperiang temetetba. Tanü senti meyongnem shishilemba ya politician-temi tenzükba, anungji ya yimsüsür nungisa tenzüka yanglushitsüla. Election-i aitsüpur ajak külemi longjemer, idakji arogoa dena taküm nungibo alima yanglutsü asoshi shiangaia sen mamshitsü ta pangzüng ka akang akanga renemtsü kanga nüngdak. Election nung shibai sen agi meyongnem alitsü merangdir aji temenen sen, atakatem lir ta arogoia ajang ajanga nüburtem dang sayutsü. Election nung indokba sen ya Naga nunger ajak ajungtsü terenlok atema indoktsü mapang tongogo. Yamaji süra, Naga nunger tangar lima menepa akümtsü.

Kü vote, kü temeten wazüka ayuba ajanga dang teindang, ochishir yimsüsür shimtettsü akok. Tsüngremi meimchir yangludang kechi shimtsü iba yabo kija nem temeten agüja yanglu, molumi shimnüra pei mulung, kotak shimnüra pei mulung. Democracy-a idakji amendaka lir, peii mulungba nem vote agütsütsüla aji democracy. Anungji telok tulubai tilaba arakmoka yur inyakba ya tai. Ano yimtsüng/tzükong candidate shimba ya khenyongi tai. Ya ochi mapa masü. Ibala tashiyim mapa ajanga Nagaland teküboktiba jenjang nung lir. Ochi agi dang nüchi agütsür (only truth will set you free-Yohan 8:32). Party-i masü ochi agi dang alimaji renloker. Congress, NDPP, BJP-i terenlok bener marutsü, saka ochi yimsüsüri dang lokti kaji tejakleni anitsü akok. Tanü Nagaland nung ruling party-i kechisa inyakteta ali? Pei jurila asoshi ki tululu asüba aser rongsen bendenba dak alaka Naga nunger yimkong sen auya agidokba alima ajungai jembir. Naga nüburtemi ochi aser tasü tait yimsüsür aginer.

Tanü Naga limai tesangwa bener aruba Khristan yimsü anemer teloktem shirnoki Yisu dak amangertem rishikangshir, tenla ki raksatsür aser rongdoktsür, Temeshi Laishiba rongdoktsür, missionary-tem aser arogo nung lenirtem taküm tashi agir parnok aita lir. Kibong nung kijasor ka tsüraburi kodanga mezükdangji azüktsü ta shiaka hau ta mali amai, rishikangshi majurudangji asen kishizüng nung iba tetsübutsüji liaka item telok denji odang süngra apudi asür, item telok rongnungji odang adener. Tanga yimsü, ochi aser sobaliba magizüktetba party-i asen nübur yimsü südaktsütsü? Ya tebilemtsü tulu masü no? 

Repranga liang asen kishikinar State-tem atalokba ama Office-tem nung, tangazükdak Riju (educational Institution)-tem nung Hindutva agenda benoka benshi tenzüktsü. India lima yamai dang ora Parliament/Assembly Hall-i aidang kima nung puja-sari sür külenang aitsü mapang arutsü. Tanü Naga nunger yimsüsürtem Hindu nunger Brahmin yur aliba otsü lir. Oh lenirtem, nenok ajanga kodanga matalokdangba tamangertem rishikangshiba, tenla ki rongdoktsüba tenzük nungbo Tsüngremia mepelatsü. Anungji kanga shisa kaang ta ayongzüker. ABAM-i anir Arogoi maneni raratsü kechiaser ya tanelar tongpang rara lir. For we wrestle not against flesh and blood, but against principalities, against powers, against the rulers of the darkness of this world, against spiritual wickedness-Ephesians 6:12).  Mapang ka anaben asemben tashi election-i ayir senior politician ka dang na kechiba election-i iner ta asüngdang? Saka pai telangzüba magütsütet. Auyaba sen indoka ano rongsen tali bendentsü aser nüburtem madak tashi amshitsü nükjidong nung tata menden nung metokteptsü mepishir. Tang aliba tensa yagibo nükjidong tajung mangur. Taoba mapang election nung adokra ya inyaktsü ta nangzükba tejang kecha mangur. Tsüngrem akhümtsüba, ochi aser ajemalu ajanga Naga limai temelenshi tulu bener arutsü. Tsüngremi Aor lenir ajak nem asüng tia ngua tanü ochishia, nübur meima tenzüktsü Tsüngremi yariang ta sarasademtsür.

*****