~ Sashikumla Longkumer

Alinük ajunga sobaliba telemsa balala, tenüng telemsa nüngjakoja nisungtem balala ‒ country ka nungi ka, state ka nungi ka, kin ka nungi ka, item ajakji asenoki shisadangra pei pei sobaliba balala ‒ libaliru, tebilemba, inyaksangshi, jembishinü, sobusolemtsü, achiajemba, temzüng-ozüng, amungtsümong yamala mesükba aika… saka item ajak jagi sobalibaa aodang sentsü ajak abensa asentsüprang alinük ka nübur indang sobaliba kaji tobur jungdaktsür. Kasaji alima nung tamangba yimsürenjia balala ‒ Christian, Hindu, Muslim, Sikh, Buddhist yamala mesükba, item ajak tamang tamendakdak aser amangbarenji balala aser ibaji shingaia tasüngdangba magütsütettsü, ibaibo pei pei dak aket aser ibai kija temulungtetba tamang nungi adoker. Pei-i kechi amangnür amanger aser aji shingai nokdangtsü makok. Iba  sobaliba aser tamang ya yashi, tanüasüng ngutetba masü, saka putu aika nungi akangakanga tera yangteter aru. Saka alima melenshia ainba den külemi anaprongla nungji tashishitsü mesüra melenshitsübatem adoker. Aiben iba ana ya tepila mebendangtetba yong tsükteper aser mangatettep adokdaktsür. Katia ka aija, katia kaji azüoktsü, mezüpelangteptsü merangdang aiben rongrong adener aser rarabangsen meputep adoktsür. Süra ibai koma bendangtetta, Khristan tamanger ka taküm nung koma sobaliba tajungji benshia Khrista dak tamang takang yur aotsü aji shisadangtsü tongtibang.

Sobaliba aser Tamang indang tetezü teratet tongmelang agi

Sobaliba: Asenoki sobaliba ta asuba ojang ya ocet kakettem nungji reprangdangra tongmelang agi ibai takum libaren, tasonu nungi tasunu tsungta inyakyim aser libalirubatem ajak ta ashitsu akok. Item ya akhidang otsula-obula nunger mapang nungi amanga aser senmanga aruba tebilemba shisatsu, tamangba, jenjang (values), tangazukba koba nung lokdi ka, telok ka maparen inyaksangshi, tebilemba shisatsu ajak benshia, inyaka, amanga aruba sobaliba. Ibai tesuiba/akhidang mapang nungi tanu tashi putu ka nungi putu ka tashi melentepa belentepa bener (passed on)  aruba aser idakji ano benshiloksema/inyaksema aor. Kin ka mesura ka indang libaliruyim, inyaksangshiyim, amangyim, angatetyim, achiajemba, sobusolemba, kenten-menu, yartsungsang, saya (drama) balala, akhi putu otsu olem, tsuzung ozung, yimya yimko kechisarena ajakji kulemi lokteper nisunger sobalibaji adoker. Anthropologist Paul G. Heibert-i sobaliba indang yamai rasaa ashir “Sobalibaji mezung nungi nisungeri angazukba, amangba, apayuba aser jangratem abenshibatem lir. Nisung shia koba lokti tentet nung aso iba nung tatishitsu, temetetbatem aser teinyaktsu maparen angazuker aser item ajanga sobaliba rangpenji sayur.”

Tamang: Tamang ta asuba ya tongmelang agi yangi nisung ka dak, temeshiba (divine being) ka dak amangtetba, teimla yutetba, chichia nangzuktetba dang ajar. Tamang ajanga meimchir koloki metongtetba Teyanglur den sendaktepa kumdaktsur. Iba ya yimsu ka mesura ka denbosa sendaktepa alir anungji Khristan yimsu nung tamang indang tashi ain aser inyaktetba yimya ajakji Tebu Tsungrem, Techir Yisu Khrista aser Tanela Temeshi dak tamendakdak sur chichia amangba nung tera yanga aser sendaktepba lir. Tsungrem malika asu nungbo yimsu tamangji odang malitsuba ka, saka takum aliba Tsungrem ka lir ta metet nung iba dakji retreta amanger aser iba yaki  temulungjang mulungsentsu taroktiba nungi adoker kechisaser ibai manguba ka kar ta agizuktetba, tamangkatetba, imlaba, metetba, shidak ta amangtetba. Ibri 11:1 nungji “Tang teimla ayubatemji chichia kar ta, aser manguba osettemji atangji lir ta metetbaji tamang lir” ta shia angutsu. Tamang yagi teimla, tamang katettsuba, aser chichi pa tenangzukba ka yutetba tashi agutsur. 

Sobaliba aser Tamang lirumedem

Iba sobaliba aser tamang ya medeniang nisung takum kaji mesüra kin ka lokti kaji meyangluteter. Ibai medeniang meimchir ka taküma aser loktijia shiruru shilu amai moutet. Yim, kin-kidong, jakzüka arubaren, tetsür tebur telemsa, sentsübangtsü balala, takar-makar, tanak-temesüng, tashi kar makar item tebendang/tepila ajak toktsür ka küma lungjemdaktsür. Ibai ka mesüra ka medeniang kija, kibong, lokti, arogo, yimdenji sütepsütepa meyangertettsü aser asen ayakji jangjaa malitsü. Tamang dang amanger sobaliba memetet ta, mesüra sobaliba dak tepu chia ametter tamang melira iba jagi nisung ka mesüra lokti kaji mabensatsü. Ayakji ramia oatoktsü aser ibaji tamachi nisung den saku asütsü. Asenoki Laishiba otsütemji züngdangra Tejen Lai mapang Israel nungertemji Tsüngremi shimtetba Tsüngrem nisung aser kin ta amang. Yamaji Tsüngremer tsüzüng-ozüng koba Tsungremi agütsü aji putu ajak süitema taküm libaliru aser kechisarena ajak nung benshia aru. Alimaren aser tanelaren, alima lenir chuba, tongtipurtem nungi tenzüka yimsü lenirtem putirtem aser nüburtem ajak iba Tsüngremer temelaba, libaliru, inyaksangshi, shisatsü iba temeshiba Tsüngremer ozüng, tetuyuba aser yimya nung benshia sobaliba tamang tejangja aser tashi ita aru. Tsüngremi par nüburtemji putirtem, chubatem, ainkartem amshia yimsü asü. Israel nunger sobaliba ajunga agi Kibuba sentsüwangshidaktsütsü, pa ochi aser jakla jungkai adoktsütsü atema liasü. Iba ama tentet ka nungji tamang aser sobaliba na tsüktepbaji kodang Tsüngrem nungi piladir/atsünga odir idangji teraksa aser meputep liasü.    

Yisuia Lashiba nung par nütsungtem dang yamai shia angutsü “Ozüng süshia, ainkartem o süshia, raksadaktsütsü ni aru ta nenoki tebilem; itemji raksatsütsü masü saka ataloktsütsü ni aru” (Mt.5:17). Samaria nungertemji Yihuda nungertemi temenen purtem, khin mechitepba aser tesentokba telok ka liasü ta bilem, saka Tajung Samaria otsü kobai iba sobalibaji atendanga oa temeim, aria bilemba agi yari ibaji ano tamangbarenbo tatishitsü tajung ka aküm aser ibaji Yisui ameteta aser agizükba Lai nungji shia angutsü.

Paulia Galatia nung aliba arogopurtem tsüngta kechi balala ali aji agizükteta alitsübaji tongtibang ta asüba ka asenoki Galatia 3:1-14 nungji angur. Parnok tamangertem mezüng tamendakdak kimungji (background) bendangertem (gentiles) liasü aser iba nungjagi dang Khrista sülen parnoki amanga anitak. Saka Yihuda nungertem kari shirnok bendanger temulung meyipa amangdir, parnokji mejeptoktsüla, Sabbath ozüng benshitsüla aser Yihuda nungertem yimsü ozüng amshitsüla ta sashi sashia noktak. Iba yagi parnok tsüngta nung mangatettep aser raratep adokdaktsü aser parnok o parnok tsüngta tesentaktep raksaja Khristan aser tamang magizüki alirtem aika atsüngzüka odaktsü aser Khrista Osangtajung agizüktsü arendak. Galatia nungertemi item Yihuda nunger sobaliba yimsuyimpong ozüngtemji amshia Khrista sülen anitaker tajungba ka kümtet ta bilema nungji Pauli sashia arürja asüngdang “Oh nenok tamachi Galatia nungertem! Nenok kechi agi puadaktsü? Nenoki ozüng mapatem benshiba agi asü mesüra tamang ajanga angashiba agi nenoki Tanela agizük? Nenok yamai tamashi asü no? Nenoki tanela nung tenzüker tang joko shi agi temdaktsür no? Yihuda nunger sobaliba yimsü ozüng aser inyakyim benshiba kija jagi ne taküm melenshitsütsü ta amanger na ta tasüngdangbatem asüngdanga parnoka yongzük. Sobaliba inyakyim kati dang kangdoka amangra aser inyakra idakji tamang tajangzük kecha maka ta jangjadaktsü. Iba nungi asenoki anagatettsü kaji tamangba dak sobaliba ka kangshia apuloktsü mesüra inoktsü merangra idakji mangatettep, rarapangsen, tebendang aser telemsatep dang tali adoker. Iba ana ya teka anatsülen amai kasasa aotsüla aser alitsüla.

Sobaliba yimya ajakbo Laishibai majunga ta maitsür mesüra magizüker ta masü. Kechiaser Greek nunger aser Ibri nunger indang sobalibatem karbo Laishiba nunga atishia amshia angutsü. Sobaliba ajakbo Khristai mesüra Khrista dak amangba tamang agi aitsür ta masü, Ibri nunger den tongteptsü asoshi par sobalireni aser yimya amshia Osangtajungjia ao aser karbo aitsü. Koba sobalibai nisung ka alenbanga alar kümdaktsü aji aitsü. Yamaji sobaliba inyakyim karbo kanga junger aser itemji meyipa bener arutsüla. Kechi tajung aji benshitsüla aser raloka aotsüla. Ano karbo teraksatsüba tashi tulu taküm asoshi aser lokti ka asoshi lir. Karibo taküm tepseter, mangateptep adoktaktsür, lokti menentsür aser mainer, yimjung raksatsür, kin-o-kin na mangatetep o tulu adokdaktsür. Ano külen bilemdangra tamang agi sobalibaji alentsü, nembangtsü makok. Khristan tamangerji tasür akhidang nungi wazüka aruba sobaliba tajung ka asenoki menendakja, raksadakja, benjatsütsü aser aitsütsü makok. Tamangbaren aika sobaliba ajanga tarokba angatetdaktsütsü akok.  Aji tim aser tajangzük angutsüba sayuyim ka süra aji benshiloksemtsüla. Ano putu aika benshia aruba sobalibaren nung kanga sashia, tim mapa aser tangatetba ka amai angatettsü akok saka tamangbaren nungibo Laishibai memelaba, tamang den tsüktepba ka asütsüa akok. Anungji Yisu Khristai sayuba ochiba nungi anaprongla ya kolen satangtsü, kolen mesatangtsü, kolen ajurutepa meyokteptsü aji bendangteta, angateta ayutsü aser benshitsü tongtibang.

Sobaliba aser tamang lirumedema aotsü atema Khristanpur ka asoshi Tsüngremer tejangja ola angashia sobaliba balala ajakji Khristai melaba ama benshia aotsübaji tongtibangtiba. Kechiaser alima ya matem tashibo sobaliba balalaji alitsübasa. Yisu Khristaia sobaliba balala nisungtem aser teloktem den kulisüba inyak, aiben tsüktep saka tia mapang ajak nung pai manokshidaktsü aser nisungtem mulungjang nung paji dang lenmang aser adangji ta akanga agizükdaktsü. Ajak nungji tajung aser tamajunga, temeshiba aser memeshiba, ochiba aser tiyazü dena lir ta metettsüla aser aji bendangtettsüla, anungji sobaliba ajakji  magizüktet mesüra teraksatsüba mojing taa meintoktet. Anungji, sobaliba tajungtem Khrista tesayuba ochi nung tzüsenshir Khrista yimli züindaktsüdi ta ayongzuker.

*****