AGRONOMY & TRC

Sesamum tsünüba yimya

Sesamum (Sesamum indicum) ya totsü aketba tejang tain rongnung ka lir, iba dang ya sesame, ginelly, til ta ajar. India lima nung sesameji 78% totsü agizüktsü atema amshir.  Iba nungya totsü aika keta lir, 38-54% shika totsüji keta lir aser protein 18-25% shika keta lir.

Sesame nungi achitsü akokba totsü agizükbaji  kangasa tajung lir koba kodanga tezüknem tamajung makümer. Iba ama yimya danga dang nungi palaka alibaji totsü nung sesamolin aliba ajanga lir. Iba totsü ya aonsotsü nungi adokba totsü (vegetable oil) tajungba kümdaktsütsü atema amshir. Sesame cake (totsü agizüker anüngba tejok) ya nashi/sakoli nunger tejano bentsür chidaktsütsü atema tajung aser an tetsü entsü rizüktsü/rizükba mapang chidaktsütsü kanga tajung lir. Iba tsünaba ajanga alu nung tsüla nunger (nematodes) eshiba kümdaktsür/ajemdaktsür.

TZÜ MOPONG NÜNGDAKBA (CLIMATIC REQUIREMENTS)

Iba ya lenden tesem aser tenem tesem ajak nung tsünüteter . iba ya teben adoktsü atema anogo nung khonda 10 dang nüngdaker.

Stages of crop growth	Temperature (°C)
Rapid germination, early growth and flowering	25- 27
Flowering and fruiting	27- 33

Teben apungba mapang nung kanga tatsük masütsüla.  Sesame aintsü atema kanga temokong majung kechiba süra tejang nung rejeb laloka temokong kümdaktsüba ajanga süngdong südaktsüba dang masü saka iba ajanga tejang ishiba adokdaktsür aser totsüa ishiba aser tanga dang nungi tamajungba alur.

ALI NüNGDAKBA

Iba ya  ali tesem tulu nung tsünür koba nung ali temo lisem aika aliba nungi ajungli tashi alir. Saka iba ya ali junga shidoker aliba (well-drained), ali temo payim ka aliba, iba tesem nung tajungba meyir. Iba yagi ali nung acid tera alibabo tizükteter saka acid aliba ali nung kanga jungabo mainer.

ALI RENEMBA

Tejang tilala dang adokba  tsünütsü asü nung iba metsü yoktsü aser junga meyitsü atema metsü yoktsü tesemji kanga junga yanglutsüla. Asemben mesüra pezübenbosa aliji tosatsüla, ibaden ano taba taba küma ayutsüla.

Metsüjang aser azüngba

 Metsüjang  tila iba jagi ishika amai dang ajir aser tajitsü tasazük tila asü nung,  tejangji lemsar azüngtsü atema junga ajitetsü aser junga züngtetsü atema tejangji lisem, ali mesüra aut den meyokteptsü. Khenkhenbo, ali mool (manur) takong anükanüka aliba mesüra tejang tejentem dena meyokteber amshir. Metsüjangji takabu agi tesem ajakji sünga poroker aser iba sülen metsüjangji nembangtsü atema mertsüng nunger agi atentsü. Tekong tekong nungbo  metsüji azüngtsü akok. Metsüji junga mekotettsü aser süngdongji akanga nokdaktsü atema metsüjangji terabo aroka yir azüngtsüla.

TIME OF SOWING
Kharif	July to 1st fortnight of August
Seed rate (broadcast)	4.0-7.0 kg ha-1
Seed rate (line-sown)	2.5-3.0 kg ha-1
Spacing (row x plant)	30 cm x 15 cm
Sowing depth	2-4 cm

Metsü tapu balalatem

Variety	Seed colour	Duration (days)	Yield (q ha-1)
Madhavi	Brown	70-75	8-9
Gouri	Brown	75-80	7-8
Vinayak	Brown	75-80	8-9
Punjab Til no.1	White	75-85	8-9
AST-1	Black	80-85	8-9
ST-1683	Black	80-90	8-9

Ali temo renemba

Aonsotsü jungjunga shisaba agi akümba ali temo (FYM/ compost/vermicompost) ha-1 nung @ 5 t  joko tatembuba ali insadang inoktsüla.

 Tejang mesen  nungi kümzüktsü atema anepalutsü asoshi Azotobacter aser PSB biofertilisers (500 g  each or 250 ml each for 4.0 kg seeds) ghonda ka inoka ayutsüla.  Mozü inoka anepalur aliba tejangji mazüngtsüngta rock phosphate ha-1 nung  @ 20 kg P₂O₅  inoktsüla. 

TZü ANEPALUBA

Sesame ya takong tizükba tsünütsüka ta züngshir aser iba yagi tzü akongba mapanga taküm liteter. Meyi mapang adokba aonsotsütemi (kharif corps) tzülendo kangabo menüngdaker. Alu tezülenji tzü aotsü lenmang  cm 15 tarok aser lenten nung cm25 aser nala ka nungi ka atongtepa tetsüngtaji cm 6  nung tua yanglutsüla

AI NUNGI KüMZüKTSü ATEMA ANEPALUBA

Metsü yoker anogo 20 lir külen alopi mesüra mertsüng nunger amshia aiji merüktsüla. Metsü yoker anogo 14 sülen mokoteta adoker aser metsü yoker anogo 21 sülen tsünütsü ajakji jungjunga mekokteta adoker aser tekong nungji parnok aintsü atema tetsüngta nüngdaker. Tsünütsüji aika mesonga adokba ajanga parnok sadema junga mainer aser iba ajanga tejang junga madoker.

MESEN ASER TASHIDAK NUNGI KüMZüKBA

Tejang nungji mesentepsetsü  mozü Trichoderma spp inoka anepalutsüla, iba mozü ya tejang kg 1 nung mozüji 5g inoktsüla ibaji tedong tazüng  nung mesen agi machitsü atema aser tera tashidak (Phytopthora bligh)  nungi kümzüktsü atema. Tera nung tashidak (Phytophthora blight) agi tonger aliba  tesem nung, sesamumji küm ana shia jenjang menjangden meyokteba tsünütsü.  Phyllody tashidak agi tonger aliba tsünütsütemji kübrak-kübraka akümtsü. Shoot webber (conogethes catalaunalis) tashidak agi atongba nungbo tashidak nungi kümzüktsü atema neem tzü shishilembadak anguba Azadirachtin 300ppm inoka meyokteber akatsüla..

SESAME  TANGA DEN KÜLEMI TSÜNÜBA

Sesamumji jenjangmenjang (tsük, menti, jenjang) den külemi tsünur mesüra tejang ajiba aonsotsütem den meyokteba tsünür, iba ama tsünüba ajanga aonsotsü tapu balala aika khen nung tsünüteter aser iba ajanga ano tajangzük timba kümdaktsür.  Sesamum tanga aonsotsütem den meyokteba tsünüba ajanga alu nung ai adokba nungi kümzüker.

A scenic view of agro-forestry (Acacia nilotica) based rice-sesame intercropping

Sesame crop on dikes of rice fields

ROZüKBA ASER ADOKBA/ADANGBA

 Kodang tedong aser tuji sentsü tenenya kümdir aser tu nung jetzüka loa tajitsü tashi kümdir iba mapangji rozüker, mesüra tejang meyibanga alibaji ka mesüra ana küma tazüngi tebenlak tashiji tedong nungji pokdanga kümdir iba mapangji ongzüktsü mapang lir.  Tetongji ninok agi rozüktsü mesüra atsütettsü. Rongzüka aliba sesamum-temji hopta ka shi ayutsü aser kodang tejang meyibanga alibaji tejangji pokma lapoker temai atokdir, anü nung jungjunga akongtsü aser süng agi tanemi zükshia tejang ajakji aludaktsütsü.

Courtesy: Fostering Climate Resilient Upland Farming Systems (FOCUS), Nagaland

Note: Full article yangi MS Word format nung upload süa yutsür. Nungdakbapuri download sütettsü.